برداشت
از دکتر عباس ملکی؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
■ ریچارد نلسون فرای (زاده شنبه نوزده دی ۱۲۹۸ ه.ش. - درگذشته پنجشنبه هفت فروردین ۱۳۹۳ ه.ش.)، ایران‌شناس برجسته امریکایی در بیمارستانی در شهر بوستون درگذشت. او زاده ۱۹۲۰ در خانواده‌ای سوئدی تبار بود. از دانشگاه هاروارد در رشته خاور‌شناسی درجه دکترا گرفت و تا دیروز استاد دائمی این دانشگاه بود. او رساله خود را در مورد بخارا در قرون وسطی نوشت. با توجه به تسلط اتحاد شوروی بر آسیای مرکزی، فرای نیاز به دانستن به زبان فارسی برای استفاده از منابع متقن در مورد بخارا داشت. او علاوه بر زبان‌های فارسی به عربی، روسی، آلمانی، فرانسوی، پشتو، ازبکی، ارمنی، و ترکی مسلط بود. از زبان‌های گذشته با زبان سغدی، اوستایی و پهلوی آشنایی کامل داشت، اما، بقول خودش از زمانی که ایران را شناخت یک ایران دوست شد. در سال‌های ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ به ایران و افغانستان و هند سفر کرد و در این سفرها به آثار باستانی علاقه وافری یافت. همسر او، خانم دکتر عدن نبی متولد ۱۹۴۲ نیز که دارای دکترای تاریخ از دانشگاه هاروارد است، متولد شهر ارومیه، کارشناس زبان آشوری و تاریخ آسیای مرکزی است. از این دو نفر یک پسر به نام نلسون باقی مانده که متخصص زبان چینی است.
■ وی در ۹۱ سالگی و در مرداد ۱۳۸۹ از سوی رئیس جمهور ایران خانه‌ای تاریخی در اصفهان برای زندگی در ایران تا پایان عمرش دریافت کرد. او در وصیتش خواسته بود تا پس از مرگش در اصفهان و در کنار رودخانه زاینده رود نزدیک آرامگاه پروفسور آرتور پوپ شرق‌شناس معروف به خاک سپرده شود.
■ تلاش‌های او منجر به ایجاد کرسی تدریس مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا شد و او به عنوان اولین استاد کرسی مطالعات ایرانی منصوب شد. بعدها آن‌جا را به قصد هاروارد ترک کرد. یکی از برجسته‌ترین کارهای فرای در هاروارد تأسیس مرکز مطالعات غرب آسیا بود. وی سال‌ها در ایران در سازمان‌دهی کنگره‌های ایران‌شناسی سهیم بود و در خارج از ایران نیز با دانشگاه‌هایی که علاقمند به مطالعات ایران و آموزش زبان فارسی بودند همکاری داشت..
■ از میان کتاب‌های بسیاری که فرای درباره تمدن ایران و ایرانیان نوشته است می‌توان به کتاب‌های زیر به عنوان برجسته‌ترین آثار وی اشاره کرد.
• ۱. ترجمه تاریخ بخارا
• ۲. میراث باستانی ایران
• ۳. عصر زرین فرهنگ ایران
• ۴. تاریخ باستانی ایران
■ در تحولات فروپاشی اتحاد شوروی در آسیای مرکزی، من سفرهای متعددی به این منطقه داشتم. هدف من بیشتر آن بود که با کم شدن نفوذ مسکو در این منطقه، با توجه به سابقه آشنایی مردمان این مناطق با فرهنگ و تمدن ایرانی و زبان فارسی، باعث نفوذ بیشتر کشورمان در این مناطق شوم. از ۱۳۷۰ این فعالیت‌ها در چارچوب چاپ کتاب‌های به زبان فارسی برای مدارس تاجیکستان، ارسال کتب ادبیات فارسی برای فارسی زبانان تاجیکستان و ازبکستان و هم‌چنین، پشتیبانی از دولت‌های نوظهور مستقل مشترک‌المنافع برای نهاد‌سازی، فعالیت‌های بی‌شماری را شامل می‌شد که توسط مردم و دولت انجام می‌گرفت. البته، ایران در این تلاش بی‌رقیب نبود. غرب به دنبال ارائه پیشنهاداتی جذاب برای کشاندن مردم از فرهنگ روسی به غربی بود. ترکیه به دنبال استفاده از نیروهای پان ترکیست، و روسیه هم‌چنان در آسیای مرکزی یک بازیگر عمده بود. چین از شرق وعده رشد اقتصادی به این کشورها می‌داد و هند و پاکستان نیز رقیبانی بودند که در صحنه بازی آسیای مرکزی سعی در اضافه نمودن به منافع ملی خود بودند. پاکستان اولین کاروان کمک‌های خود را به سمت آسیای مرکزی از طریق افغانستان در ۱۹۹۴ روانه نمود و برای حفظ امنیت این کاروان از گروهی از دانشجویان افغانی شاغل به تحصیل در پاکستان کمک گرفت که بعدها این گروه با نام طالبان بر افغانستان چیره شدند. هندوستان در پروژه‌های بزرگ آسیای مرکزی مانند سد‌سازی و نیروگاه سرمایه گذاری کرد. در چنین وضعیت بحرانی، نیاز به کسانی که کارشناس منطقه باشند و گذشته ماوراءالنهر را به صورت بی‌طرفانه و علمی تحلیل کنند، بیش از پیش حس می‌شد. ریچارد فرای و عدن نبی در چنین فضایی بر بنیان‌های فرهنگی و تمدنی ایرانی در آسیای مرکزی تأکید می‌نمودند و ریشه‌های زبان‌های منطقه را با زبان فارسی روشن می‌ساختند. فرای در هویت‌سازی تاجیکان و استفاده از خط نیاکان و زبان فارسی نقشی بزرگ داشت. در آن زمان من فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز به زبان فارسی منتشر می‌نمودم که ترجمه روسی و انگلیسی آن به نام آمودریا منتشر می‌شد. از فرای و نبی مقالات متعددی در این مجله منتشر شده است.
■ فرای شاید آخرین نفر از نسل ایران‌شناس امریکایی باشد که در ایران و در ارتباط با بزرگان علم و فرهنگ ایران، به افتخار ایران‌شناس بودن نائل شدند. پس از فرای دیگرانی که اکنون، داعیه ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی غربی دارند، اکثراً از راه دور و از طریق فضای مجازی و گزارش‌های اینترنتی مسائل ایران را دنبال می‌کنند.
■ بودن فرای در ساحل شرقی امریکا باعث رونق تتبعات فرهنگ ایرانی بود. او تا دو سال پیش هم‌چنان متولی برگزاری سمینارها و نشست‌ها راجع به ایران بود. در دانشگاه‌های هاروارد، ام آی تی، بوستون، نورث ایسترن و تافتز، کنسرسیومی برای مطالعات ایرانی تشکیل شده بود که نام جلسات این جمع، نشست‌های فرای بود.
█▌ █▌ █▌ معرفی ویکی‌پدیا
■ ریچارد نلسون فرای (به انگلیسی: Richard Nelson Frye) (زاده ۱۰ ژانویه ۱۹۲۰ - درگذشته ۲۷ مارس ۲۰۱۴) ایران شناس و شرق‌شناس برجسته امریکایی متخصص برجسته ایران‌شناسی و استاد بازنشسته دانشگاه هاروارد بود. او به زبان‌های زبان فارسی، عربی، روسی، آلمانی، فرانسوی، پشتو، ازبک و ترکی مسلط بود و با زبان‌های اوستایی، پهلوی و سغدی آشنایی کامل داشت.
░▒▓ زندگی
■ او در خانواده‌ای سوئدی‌تبار در ایالت آلاباما زاده شد و بعد به همراه خانواده به ایالت ایلینوی نقل مکان کرد. در دوران نوجوانی با مطالعه داستان‌های تاریخی به شرق و تاریخ آن علاقمند شد و به همین سبب هم‌زمان با تحصیل در رشته فلسفه در دانشگاه ایلینوی، در رشته تاریخ نیز به تحصیل پرداخت و زبان عربی و ترکی و هنرهای اسلامی را آموخت. در آن‌جا با آلبرت اومستد آشنا شد و مجذوب سخنان او درباره کشفیات جدید موسسه شرق‌شناسی در تخت جمشید شد و مطالعات خود را در این زمینه دنبال کرد. پس از گذراندن دوره‌های چین‌شناسی و باستان‌شناسی چین و ژاپن، نزد محمد سمسار که کارشناس فرش در گمرک امریکا و دارای مدرک دکترا از دانشگاه پنسیلوانیا بود زبان فارسی آموخت. فرای به کمک او کتاب «تاریخ بخارا» اثر نرشخی را ترجمه کرد و همین تبدیل به رساله دکتری وی در دانشگاه هاروارد شد. در سال‌های ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ به ایران و افغانستان و هند سفر کرد و در این سفرها به آثار باستانی علاقه وافری یافت. در سال ۱۹۴۶ با ارائه ترجمه کتاب تاریخ بخارای از انجمن بورسیه‌های دانشگاه هاروارد بورسیه شد و در دانشکده مطالعات مشرق‌زمین و افریقا در لندن به تحصیل زبان سغدی و پهلوی پرداخت و پس از بازگشت به هاروارد شروع به تدریس انسان‌شناسی و تاریخ و مذاهب غرب آسیا کرد و هم‌زمان زبان ارمنی را آموخت. به سبب تلاش وی برای ایجاد کرسی تدریس زبان ارمنی و ارمنی‌شناسی در دانشگاه هاروارد، لقب «ارمنی افتخاری» را دریافت کرد.
■ وی در ۹۱ سالگی و در مرداد ۱۳۸۹ (ژوئیه ۲۰۱۰) از سوی محمود احمدی‌نژاد خانه‌ای تاریخی و مجلل در اصفهان برای زندگی در ایران تا پایان عمرش دریافت کرد. او در وصیتش خواسته تا پس از مرگش در اصفهان و در کنار رودخانه زاینده رود نزدیک آرامگاه پروفسور آرتور پوپ شرق‌شناس معروف به خاک سپرده شود.
■ ریچارد نلسون فِرای، روز پنجشنبه ۲۷ مارس ۲۰۱۴ (هفتم فروردین ۱۳۹۳) در سن ۹۴ سالگی در شهر بوستون درگذشت.
░▒▓ فعالیت‌های ایران‌شناسی
■ ریچارد فرای نزد رومن گیرشمن در خرابه‌های باستانی شوش در سال ۱۹۶۶
■ تلاش‌های او منجر به ایجاد کرسی تدریس مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا شد و او به عنوان اولین استاد کرسی مطالعات ایرانی منصوب شد. بعدها آن‌جا را به قصد هاروارد ترک کرد و این سمت پس از او به احسان یارشاطر محقق ایرانی واگذار شد. در دانشگاه هاروارد صدرالدین آقاخان دانشجوی فرای در رشته تاریخ ایران بود. فرای نامه‌ای به پدر او که رهبر بزرگ فرقه اسماعیلیه بود، نوشت و آقاخان در پاسخ موافقت کرد هزینه یک کرسی تدریس مطالعات ایرانی در هاروارد را بپردازد. هم‌چنین، یکی از برجسته‌ترین کارهای فرای در هاروارد تأسیس «مرکز مطالعات غرب آسیا» بود.
■ او یکی از بنیادگذاران «مرکز مطالعات غرب آسیا» در تهران و مدتی هم مشاور کتاب‌خانه پهلوی بود و نخستین مدرسه تابستانی مطالعات ایرانی را در دانشگاه شیراز سازمان داد. وی سال‌ها در ایران در سازمان‌دهی کنگره‌های ایران‌شناسی سهیم بود و در خارج از ایران نیز با دانشگاه‌هایی که علاقمند به مطالعات ایران و آموزش زبان فارسی بودند همکاری داشته است. دهخدا به سبب علاقمندی وی به امر ایرانی‌شناسی، او را «ایران‌دوست» می‌نامید که فرای در امضای خود این لقب را می‌افزاید. نلسون فرای از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ عضو افتخاری سازمان پرشن گلف آنلاین بود و همواره با ارسال نامه به تحریف‌کنندگان از نام خلیج فارس دفاع نمود. (فعلاً مقیم اصفهان در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی خوارزمی در سال ۱۳۸۴ از وی به عنوان میهمان افتخاری جشنواره و به پاس تلاش‌های وی در شناساندن هر چه بیشتر قلمرو فرهنگی و تاریخی ایران و ایرانیان تقدیر شد. فرای همواره یکی از مدافعان نام خلیج فارس بوده است)
░▒▓ مقاله‌ها
■ از میان مهم‌ترین مقالات وی در زمینه تمدن ایران می‌توان به سه مقاله اشاره کرد. مقاله «فر کیانی در ایران باستان» که به اعتقاد ریشه‌دار در شاهان ایران باستان به حمایت ایزدی و تائید الهی، اشاره می‌کند و مقاله کوتاهی که در آن با استناد بر نقاشی جیمز موریه از ویرانه‌ای را که پنداشته می‌شد آتشکده بیشابور بوده، ثابت کرد این بنا دارای سقف بوده است و آتشکده روباز نبوده است در این نقاشی در بالای دیوارهای بنا پنجره‌های وجود داشت که اکنون، باقی نمانده است؛ و مقاله‌ای دیگر که «سنگ‌نبشته آرامی گور کوروش» نام داشت. فرای با بررسی تلاش‌های پیشین برای خواندن این کتیبه، اثبات کرد که این متنی است به زبان پارسی باستان و خط آرامی که به فرمان یکی از آخرین پادشاهان هخامنشی تهیه شده است.
░▒▓ مرگ
■ ریچارد فرای در ۸ فروردین ۱۳۹۳ درگذشت وی اعلام کرده بود که پس از مرگش، او را در حاشیه زاینده رود اصفهان دفن کنند.
░▒▓ کتاب‌شناسی
■ از میان کتاب‌های بسیاری که فرای درباره تمدن ایران و ایرانیان نوشته است می‌توان به کتاب‌های زیر به عنوان برجسته‌ترین آثار وی اشاره کرد.
• ترجمه تاریخ بخارا
• میراث باستانی ایران
• عصر زرین فرهنگ ایران
• تاریخ باستانی ایران
• نلسون فرای، ریچارد، میترا (مهر) در باستان‌شناسی ایران، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال دوم، شماره ۲، ۱۳۶۷.
• ویرایش چهار جلد از کتاب تاریخ ایران کمبریج (از یورش اعراب تا زمان سلجوقیان)
مآخذ:...
هو العلیم
