برداشت آزاد از محمدرضا آل ابراهیم؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    روزنامه کیهان در تاریخ ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۳۲ خبر خودکشی نافرجام کریم‌پور شیرازی، نویسنده و روزنامه‌نگار وابسته به نهضت ملی را با اسقاط خود از ارتفاع دوطبقه‌ای عمارت دادرسی ارتش وقت، منتشر کرد. همو عاقبت با خودسوزی، در ۲۴ اسفند همان سال، به زندگی خویش خاتمه داد.

░▒▓ ماجرای خودکشی نافرجام اول
▬    کریم‌پور شیرازی، مدیر روزنامه شورش که برای عکس‌برداری از ستون فقراتش به بیمارستان ارتش برده شده بود، به خبرنگاران گفت: «من می‌خواستم خودم را بکشم، زیرا، طاقت تحمل این همه اتهام را نداشتم، ولی، موفق به اجرای مقصود خود نشدم».
▬    او دیروز در حالی که برای اخذ آخرین دفاع به دادرسی ارتش برده شده بود، خود را از طبقه دوم عمارت دادرسی ارتش به خیابان پرتاب کرد، اما، از سوی دو نفر گروهبان ارتش دستگیر شد.

░▒▓ دستگیری به خاطر رویارویی با اشرف پهلوی
▬    کریم پورشیرازی، در روزنامه «شورش» در نقد عملکرد اشرف پهلوی مطلبی نوشته بود:

•    «مردم می‌گویند اشرف چه حق دارد که در تمام شئون مملکت دخالت کرده و با مقدرات و حیثیت یک ملت کهن‌سال بازی کند. مردم می‌گویند این پول‌هایی را که اشرف به نام سازمان شاهنشاهی از مردم کور و کچل، تراخمی و بی‌سواد این مملکت فقیر و بدبخت می‌گیرد به چه مصرفی می‌رساند... مردم می‌گویند چرا خواهر شاه در امور قضائیه، مقننه و اجرایی این مملکت دخالت نامشروع می‌کند.
•    «چرا خواهر شاه دادستان تهران را احضار کرده و نسبت به توقیف ملک افضلی جنایتکار و آدم‌کش اعتراض کرده و دستور تعویض بازپرس را می‌دهد. چرا باید یک نفر مفت‌خور نالایق به نام همسر خواهر شاه دربار سلطنتی یک مملکت تاریخی را ملعبه عیاشی و خوش‌گذرانی خود قرار دهد... شاه اگر با طرد اشرف، فاطمه و احمد شفیق عرب و هیلر امریکایی افکار عمومی را تسکین ندهد، عاصیان جان به لب آمده و کارد به استخوان رسیده، ناچار خواهند شد برای حفظ استقلال و آبروی ایران کاری بکنند که ملت قهرمان و بزرگ فرانسه با دربار و لوئی شانزدهم کردند.
•     «حال خود دانید با آتش قهر و نفرت مردم».

░▒▓ و بالاخره مرگ...
▬    در زندان، میزان شکنجه‌هایی که بر وی اعمال شد از آن‌چه بر تمام زندانیان دیگر رفت شدیدتر و دردناک‌تر بود تا جایی که در مدت ۶ ماه موهایش سفید شد. در مورد مرگ او روایات گوناگونی در دست است. هم‌سلولی‌های او از افسران و سربازان و نگهبانان شنیدند که وی در جریان اقدام برای فرار، خودش را با نفت بخاری آلوده کرده و آتش زده است. کریم پورشیرازی ساعت ۳ بامداد روز دوشنبه ۱۷ اسفندماه ۱۳۳۲ در میان شعله‌های آتش سوخت. ساعت ده صبح به بیمارستان برده شد و ساعت ۴ بعد از ظهر همان روز، خبر درگذشت او منتشر گردید.
▬    محل دفن او روشن نیست و احتمال داده می‌شود که در گورستان مسگرآباد توسط ماموران دفن شده باشد.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم

دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

░▒▓ قضیه
▬    در دگرگونی‌های ناگهانی اقتصاد و اجتماع و سیاست، میزان توان و شانس افراد مختلف جامعه در همراهی و واکنش مناسب به دگرگونی‌ها برابر نیست. اغلب، بخش عمده‌ای از جامعه جا می‌افتند، و آن‌ها پتانسیل‌های آتی نارضایتی‌های ویرانگر اجتماعی خواهند بود.
▬    مهم نیست که مقصر بروز این دگرگونی‌های ناگهانی کیست و چیست؛ چه قصور از بی‌ثبات ذات اقتصاد سرمایه‌داری باشد، خواه مقصر بحران آغاز شده از سال ۲۰۰۸ میلادی باشد، چه ناشی از فلج‌کننده‌ترین تحریم‌های تاریخ باشد که از دی‌ماه ۱۳۹۰/۲۰۱۲ گلوی ما را فشرده است، و چه سرزنش‌ها به دولت پیشین نثار شود که این روزها دیوارش از هر آنچه دیوار عالم است کوتاه‌تر گردیده، قدرت‌های اقتصادی خصوصی خارج از دولت که این روزها دیگر کسی منکر عظمت‌شان نیست، یا دست‌های پشت پرده، یا هر مقصر دیگر،...
▬    ...مقصر دگرگونی‌ها، هر که باشد، یک چیز مسلم است؛ متمولان و قدرت‌مندان، کسانی که در وضع  و حال مطلوب‌تری هستند، اغلب، می‌توانند حواس خود را جمع کنند، اطلاعات و مشاوره‌های لازم را تدارک ببینند، و پس از تشخیص فرصت‌ها، امکان استفاده از فرصت‌ها را هم بیابند.
▬    ولی فقرا و فرودست‌ها، در چرخ‌دنده‌ها و گردونه‌هایی گرفتارند که هر روز از روز قبل، وضعی دشوارتر می‌یابند. و مباد، اگر دگرگونی‌های ناگهانی و ویرانگر اقتصادی، از آن نوع که از سال ۱۳۹۰ تا کنون شاهدش بودیم، گریبان آنان را بگیرد. آن‌ها هستند که ضربات اصلی را دریافت می‌کنند و بر نخبگان این جامعه است که فکری به حال آنان بکنند.
▬    بعد از نوسانات شدید ارزی و سقوط ارزش پول، اندک ریالی که در پس‌انداز فقرا بود و نبود، بخش قابل ملاحظه‌ای از ارزش خود را از دست داد، و طی این دو سال، به کمتر از نصف ارزش قبلی خود سقوط کرد. نیز، توان کم چانه‌زنی آن‌ها، ارزش دریافتی‌های قلیل آن‌ها را به کمتر از نصف کاهش داده است، و صدای خرد شدن استخوان‌هایشان بوضوح شنیده می‌شود. قدرت خرید آنان هم نزول کرده، سوء تغذیه و بیماری هم گریبان فقرا را گرفته است.
▬    در سوی دیگر، صعود رؤیایی بورس که حاصل اجرای قانون سیاست‌های ذیل اصل چهل و چهار بود،  به کمک آمد تا متمولانی که پس‌انداز قابل ذکری داشتند، آن را در بورس به کار اندازند، و بازدهی بیش از بازده سال‌های پیش مسکن و مستغلات از آن خود نمایند.
▬    شاکله این وضع و حال، نشانگر تعمیق عظیم شکاف اجتماعی در این جامعه است.
▬    نکته وخیم‌تر قابل توجه این که دولت ما، رو به کوچک شدن است، و این دولت کوچک شده، توان برقراری تأمین اجتماعی لازم جهت تضمین سطح اقل زیست فقرا را ندارد، و گاه و بی گاه از زیر بار آن شانه خالی می‌کند.
▬    این‌ها، علایم هولناکی هستند که ضرورت تجدید نظر در سیاست‌های تعدیل و خصوصی‌سازی را گوشزد می‌کند. حال که اقتصاد این کشور به دلیل توجه خصمانه قدرت‌های زورگو، ناگزیر از پذیرش ضربات و بی‌ثباتی‌های هر از گاه است، تنها راه، استمرار دولت و سازمان‌های غیردولتی مددکار با همه هزینه‌های محتمل آن است، تا ان شاء الله کشور از این گردنه عبور کند و به شرایطی برتر و با ثبات دست یابد.

░▒▓ برهان
▬    فقرا، اغلب، فقیر به تقصیر نیستند. به عبارت دیگر، نمی‌توان گفت که اغنیا خرمن عُرضه و جنم و بنیه خویش می‌دروند، و فقرا، پاسوز کاهلی و تن‌آسانی خویش می‌شوند.
▬    فقرا، اغلب، فرزندان پدران و برآمده از گروه‌های فقیری هستند که از تدارک اقل حمایت‌ها برای توانمند ساختن فرزندان خویش ناتوان بوده‌اند. همچنان که آقازاده‌ها، گاه، بدون کوشش، فتح‌الفتوح می‌کنند. آقازاده‌ها، باید بسیار نالایق باشند که وضع و حال‌شان از حال و احوال نوابغ فقیرزاده فروتر شود، که نمی‌شود.
▬    پس، فقرا، اغلب، فقر را به ارث می‌برند. ولی سؤال این گفتار آن است که چه می‌شود که فقرا فقیرتر و اغنیا غنی‌تر می‌شوند؟

▬    (۱) در فضای سرمایه‌داری امروز که «سرمایه‌داری مالی» در آن، بر «سرمایه‌داری کارآفرین» غلبه یافته است، اولین چیزی که باعث مضاعف شدن فقر فقرا می‌شود، بی‌مالی و بی‌پولی است. پول، کنسروی از فرصت‌های اجتماعی است که در قالب اسکناس مبادله می‌شود. کسی که پول ندارد، نمی‌تواند از فرصت‌های عمومی جامعه برای بهبود وضع خود استفاده کند.
▬    در خیز و تکان اقتصادی سال نود به بعد، کسانی که پول نداشتند، نتوانستند خود را به فرصت‌های قابل توجه سرمایه‌گذاری در بورس و ارز و سکه برسانند. آن‌ها در مقایسه با اقلیت متمول جمعیت فقیرتر شدند. در عوض، اقلیت ثروتمند دخیل در بورس که  پول در بساط داشتند، ثروت خود را در مواردی به بیست برابر افزایش دادند.
▬    جنبه بدتر موضوع این است که این ثروتمندان بیست برابری، خرید می‌کنند، و کشش قیمت کالاها را افزایش می‌دهند، و بدین طرق، یعنی با مصرف گران‌تر خود، سطح قیمت‌ها را بالاتر می‌برند و وضع را برای فقرا دشوارتر می‌کنند. فقرا به حاشیه بازار رانده می‌شوند.

▬    (۲) در نتیجه نکته اول، دومین چرخ‌دنده مضاعف که به فرسایش بیشتر فقرای این جامعه کمک می‌کند، انزوای اجتماعی است. فقرا، به دلیل فقر، نمی‌توانند در بسیاری از موقعیت‌ها که موجد فرصت ثروت هستند حضور یابند. اساساً فقر، مانع تحرک فضایی افراد می‌شود. فقرا نمی‌توانند هزینه حضور در موقعیت‌های پربازده را تحمل کنند. آن‌ها نمی‌توانند سفرهای کاری داشته باشند که به آن‌ها امکان شناسایی اوضاع بهتر را بدهد. از این گذشته، فرزندان خانوارهای فقیر هم نمی‌توانند در آموزش‌گاه‌هایی حاضر شوند که توان آن‌ها را در مقایسه با افراد طبقه میانی افزایش دهد. بسیاری از مردم من، امکان برقراری ارتباطات همه جانبه و خصوصاً مالی و تجاری با خارج از مرزها را ندارند. آن‌ها، اغلب، حیطه عملکرد مالی و اقتصادی خود را در شهر محل سکونت خود برنامه‌ریزی می‌کنند. بنابراین، با نوسان و حول و تکان بازار محلی، متحمل ضرباتی می‌شوند که نمی‌توانند آن را به بازارهای دیگر منتقل نمایند.

▬    (۳) سومین چیزی که باعث می‌شود، فقرای جامعه من، فقیرتر شوند، ضعف و زوال جسمانی خانوارهای کمتر برخوردار است. یک نمونه این دشواری را می‌توان در کاهش سرانه مصرف شیر و لبنیات دید که مستقیماً بر هزینه‌های بهداشتی و کارآیی افراد تأثیر می‌گذارد. فقرا، بیش از اغنیا، اسیر بیماری‌های مزمن می‌شوند، و صرف‌نظر از ناتوانی حاصل از بیماری، هزینه‌های کمرشکن بیماری را هم در این کشور متحمل می‌شوند.
▬    متناسب با این عامل، انزوای تکنولوژیک فقراست. اغنیا از طریق دسترسی به تکنولوژی، شانس خود برای افزایش بازدهی را تکثیر می‌کنند. امروزه تأثیر تکنولوژی بر کارآیی با تصاعد بالایی صورت می‌پذیرد. با استفاده از یک تکنولوژی جدید، کارآیی فرد در آن حیطه، چندین برابر می‌شود، و اگر بخشی از جمعیت، امکان بهره‌وری از تکنولوژی‌های جدید را نیابند، به سرعت مزیت‌های خود را از دست خواهند داد.

▬    (۴) چهارمین عامل تشدید کننده فقر فقرا، حضور آن‌ها در موقعیت‌های پر ریسک است. همان طور که جامعه‌شناس مشهور آلمانی، اولریک بِک، بدرستی برآورد کرده است، توزیع ریسک در جامعه جدید، بر وفق هرمی صورت می‌پذیرد که کم و بیش، با هرم توزیع ثروت همساز و همراه است. رأس هرم، مدام مخاطرات را به سمت قاعده هرم می‌غلتاند. این نظریه مفهوم وسیع و متنوعی دارد. هم به لحاظ مکان جغرافیایی سکنای فقرا، پرمخاطره است، و هم به لحاظ حقوقی بهتر آماج اتهام قرار می‌گیرند، و هم به لحاظ اقتصادی در موقعیت‌های پرمخاطره قرار دارند، و هم به لحاظ سیاسی و... . فقرا، بناچار، در موقعیت‌هایی مستقر می‌شوند که آماج سوء استفاده‌ها و استثمارهاست. فقرا در معرض انحرافات اجتماعی هستند، در حالی که اغنیا توجهات و حمایت‌ها را به سمت خود جلب می‌کنند.
مأخذ:رسالت
هو العلیم

دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    «آنچه ریشه‌ی نمایش را تشکیل می‌دهد، کهن‌ترین نوع تخصصی شدن، یعنی، تخصصی‌شدن قدرت است» (ص. ۶۳).

▬    «از لحاظ صرفاً تئوریک، …دو شکل متوالی و رقابتی متمرکز و منتشر قدرت نمایشی را» می‌توان از هم متمایز کرد (ص. ۲۰۸). «اولی با پیش کشیدن ایدئولوژی و خلاصه کردنش در وجود شخصیت دیکتاتور ضد انقلاب توتالی‌تری را، هم در نازیسم، و هم در استالینیسم، همراه کرده بود. دومی، با ترغیب مزدبگیران به انجام دادن آزادانه‌ی انتخابشان از میان انواع فراوان کالای جدیدی که رویاروی یکدیگر قرار می‌گرفتند، معرف و نمود امریکایی شدن جهان گشته بود. …سپس شکل سومی از ترکیب مدل دو شکل قبلی و بر شالوده‌ی کلی پیروزی شکل منتشر، که قوی بودن خود را در عمل نشان داده بود، به وجود آمد. این شکل نمایشگری انتگره است که از این پس، به سوی استیلای جهانی می‌رود.
«به نظر می‌رسد که جایگاه بسیار مسلطی که روسیه و آلمان در تکوین نمایشگری متمرکز، و امریکا در تکوین نمایشگری منتشر داشتند، در برهه‌ی برقراری نمایشگری انتگره، به واسطه‌ی یک رشته عوامل تاریخی مشترک، از آن فرانسه و ایتالیا باشد، که این عوامل عبارتند از: نقش مهم احزاب و سندیکاهای استالینی در حیات سیاسی و فکری، سنت ضعیف دموکراتیک، انحصار طولانی قدرت توسط تنها یک حزب دولتی، و ضرورت فیصله دادن به اعتراض انقلابی غیرمترقبه».
نمایشگری انتگره توأمان به صورت متمرکز و منتشر ظاهر می‌گردد؛ …دیگر نه هرگز رهبر و رئیسی در این مرکز قرار می‌گیرد، نه ایدئولوژی روشنی. …معنای غایی نمایشگری انتگره این است که به میزانی که از واقعیت گفته در آن جذب شده؛ و آن را چنان که درباره‌اش می‌گفته بازساخته است. به گونه‌ای که این واقعیت دیگر در برابرش هم‌چون چیزی بیگانه قرار نمی‌گیرد.
«…حکومت نمایش که حال همه‌ی وسایل جعل مجموعه‌ی تولید و نیز ادراک را داراست، هم ارباب مطلق خاطرات است، و هم ارباب بی‌کنترل طرح‌هایی که دورترین آینده را رقم می‌زنند. …در چنین اوضاعی است که نوعی مضحکه‌ی پایان تقسیم کار، …قدمش گرانی داشته می‌شود. وکیلی تبدیل به خبرچین پلیس می‌گردد، نانوایی علایق ادبی‌اش را در معرض نمایش می‌گذارد، هنرپیشه‌ای بر مسند حکومت می‌نشیند…. هر کس می‌تواند به… فعالیتی کاملاً مغایر با تخصصی که نخست با آن شناخته می‌شده در نمایش ظهور کند. آن‌جا که تصاحب یک «جایگاه و مرتبه‌ی رسانه‌ای» اهمیتی بی‌نهایت بیشتر از ارزش چیزی که شخص واقعاً می‌توانسته انجام دهد یافته باشد، طبیعی است که این جایگاه و مرتبه قابل انتقال بوده و در همه جا حق درخشش همسانی به صاحب خود اعطا کند. …»
«جامعه‌ای که تا مرحله‌ی نمایش انتگره مدرن گردیده، با برآیندی از پنج ویژگی اصلی مشخص می‌شود: نوسازی پیوسته‌ی تکنولوژیک؛ ادغام اقتصادی-دولتی؛ خفای تعمیم‌یافته؛ بدل بی‌بدیل؛ یک زمان حال همیشگی» (صص. ۱۲-۲۰۸).

▬    «نیت نخست سلطه‌گری نمایشی امحای شناخت تاریخی در کل، و در وهله‌ی اول امحای تقریباً، همه‌ی اطلاعات و تفاسیر معقول راجع به گذشته‌ی بسیار نزدیک بود. …قلمرو تاریخ را زمانی چیزهای به یادماندنی، یعنی، تمام حوادثی که می‌بایست پیامدهاشان زمانی طولانی نمودار باشد، تشکیل می‌داد. این قلمرو شناخت لاینفکی بود که می‌بایست هم دوام آورد، و هم کمکی لااقل جزئی در فهم پیشامدهای تازه داشته باشد. …تاریخ میزان اندازه‌گیری یک تازگی واقعی بود. …آنگاه که امر مهم اجتماعاً به مثابه‌ی آن‌چه که لحظه‌ای است خود را به رسمیت می‌شناساند، و لحظه‌ی بعد باز چیز لحظه‌ای دیگر و مشابهی مهم می‌گردد، و همواره نیز اهمیت لحظه‌ای دیگری جانشین آن می‌شود، در مجموع، می‌توان گفت که وسیله‌ی به کار رفته ضامن نوعی ابدیت برای این عدم اهمیت است» (صص. ۵-۲۱۳).

▬    «تناقض…آنگاه که در جامعه‌ی نمایش ظهور می‌کند، به گونه‌ای که تفرقه‌ی نشان داده شده وحدتمند است، و وحدت نشان داده شده دستخوش افتراق. …مبارزات کاذب میان اشکال قدرت جدا شده‌ی رقیب در عین حال، مبارزاتی واقعی‌اند، چرا که، ترجمان توسعه‌ی نابرابر و متنازع نظام هستند. …در نمایش این مقابله‌های مختلف می‌تواند بر حسب ضوابط یکسره متفاوت به شکل جوامع مطلقاً متمایز درآید، اما، حقیقتِ این ویژگی‌ها، بنا بر واقعیتِ عینی‌شان به مثابه‌ی شاخه‌های ویژه، در نظام جهانشمولی که آن‌ها را در خود جا می‌دهد، در روند یگانه‌ای که سیاره‌ی زمین را جولانگاه خویش ساخته، یعنی، سرمایه‌داری نهفته است» (صص. ۴-۸۳).

▬    «جامعه‌ای که با ظاهر دموکراتیک ظهور می‌کند، وقتی به مرحله‌ی نمایش‌گری انتگره نائل گشت، به مثابه‌ی تحقق یک کمال شکننده در همه جا پذیرفته شده به نظر می‌رسد. …در اروپای معاصر این نخستین بار است که هیچ حزب یا پاره‌حزبی دیگر، حتی، ادعا هم نمی‌کند که در صدد است که هیچ حزب یا پاره‌حزبی دیگر، حتی، ادعا هم نمی‌کند که در صدد است چیز مهمی را تغییر دهد. کالا دیگر نمی‌تواند توسط هیچ کس مورد انتقاد قرار گیرد. …در هر کجا که نمایش فرمانرواست، تنها نیروهای سازمان‌یافته نیروهایی هستند که خواهان نمایش‌اند؛ لذا، دیگر هیچ یک از آن‌ها نمی‌تواند دشمن وضع موجود باشد. …هیچ‌گاه سانسور کامل‌تر از این نبوده‌است. هیچ‌گاه عقیده و نظر افراد در شناساندن خود کم‌اختیارتر و غیرمجازتر نبوده است، یعنی، همان‌هایی که هر بار پای انتخاب مؤثری در زندگی واقعی‌شان مطرح می‌شود هنوز در برخی کشورها به آن‌ها چنین القا می‌کنند که کماکان شهروندانی آزادند. هیچ‌گاه اجازه‌ی دروغ گفتن به آن‌ها بی‌آنکه این‌چنین آب از آب تکان نخورد این همه رایج نبوده است. کسی که مدام نگاه می‌کند تا دنباله‌ی موضوع را بداند، هرگز دست به عمل نمی‌زند: و تماشاگر چنین است» (صص. ۲۱-۲۱۹).

░▒▓ تروریسم
▬    «این دموکراسی بسیار کامل دشمن بعید و باورنکردنی‌اش، تروریسم، را هم از خودش می‌سازد. چرا که، می‌خواهد بیشتر از طرف دشمنانش مورد قضاوت قرار گیرد تا از روی نتایج کارهایش» (ص. ۲۲۲).

▬    «فایده‌ی فعلی دادگستری سرکوبگرانه در این زمینه به یقین تعمیم‌دهی سریع است. آن‌چه در این نوع کالا مهم است، بسته‌بندی یا برچسب است. نوارهای کدگذاری. هر دشمن دموکراسی نمایش همآن قدر می‌ارزد که دشمن دیگر، به همان سان که همه‌ی دموکراسی‌های نمایشی به یک اندازه می‌ارزند» (ص. ۲۲۳).

▬    «مضمون قابل احترام جرم سیاسی فقط از زمانی در اروپا به رسمیت شناخته شد که بورژوازی توانست با موفقیت به ساختارهای اجتماعی قبلاً مستقر شده حمله کند. کیفیت جرم سیاسی نمی‌توانست از مقاصد گوناگون نقد اجتماعی جدا باشد. …لذا اکنون، وانمود می‌کنند که مقصودشان حفظ جرم سیاسی، همانند یک چیز تجملی کم‌خرج، است که بی‌تردید، دیگر هیچ کس فرصت ارتکاب آن را ندارد، چرا که، دیگر کسی به این موضوع علاقه ندارد؛ به جز حرفه‌ایهای سیاست که جرایمشان تقریباً، هیچ گاه نه تحت پیگرد قرار می‌گیرد و نه سیاسی نامیده می‌شود. همه‌ی جرایم و جنایات واقعاً اجتماعی‌اند، اما، از همه‌ی جنایات اجتماعی هیچ یک را نباید بدتر از ادعای گستاخانه‌ای نگریست که قصدش هنوز تغییر چیزی در جامعه است، جامعه‌ای که فکر می‌کند تا همین جا نیز زیادی صبور و خوب بوده؛ اما، دیگر نمی‌خواهد سرزنش شود» (ص. ۲۲۴).
مآخذ:...
هو العلیم

اکونومیست؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

■■■■■■■■گفتار اول: معابدی برای اوقات فراغت
▬    موزه‌ها از قدیم مکانی برای نمایش اشیاء قدیمی، گرد و خاک گرفته، ملالت آور و تقریباً، غیرمرتبط با زندگی واقعی بوده‌اند. این‌گونه مکان‌ها هنوز هم وجود دارند؛ اما، تعداد آن‌ها رو به کاهش است و موزه‌هایی که موفق‌ترند دیگر با این مشخصات شناخته نمی‌شوند. حوزه‌هایی که موزه‌های جدید پوشش می‌دهند به طور موثری گسترش یافته و از موضوعات سنتی مانند هنر، مصنوعات، علم و هنر فراتر رفته است. یکی از بزرگ‌ترین جذابیت‌ها در این زمینه، هنر معاصر است.
▬    مطمئناً، موزه‌ها هم‌چنان ویترین مجموعه‌های تاریخی و مخزن علم و دانش بشر باقی می‌مانند، اما، این روزها کاربردهای دیگری هم پیدا کرده‌اند و به مکان‌هایی برای مباحثات عمومی تبدیل شده‌اند. موزه‌ها دیگر مکان‌هایی نیستند که در آن مردم فقط همه چیز را با حیرت تماشا کنند، بلکه مثل دانشگاه‌ها یا مدارس هنر در آن موضوعات جدید یاد می‌گیرند و در مورد آن بحث می‌کنند. سر نیکولاس سروتا، مدیر نگارخانه ملی تیت بریتانیا، موزه را «مجمعی به اندازه یک صندوق گنج» توصیف می‌کند.
▬    آمارها نشان می‌دهد که این موزه‌های جدید عملکرد مناسبی دارند. تعداد آن‌ها در سطح جهان از حدود ۲۳ هزار موزه در دو دهه گذشته به حداقل ۵۵ هزار موزه در حال حاضر افزایش یافته است. اتحادیه موزه‌های امریکا اعلام کرده موزه‌های این کشور در سال ۲۰۱۲ حدود ۸۵۰ میلیون بازدیدکننده داشته‌اند. این تعداد از تماشاچیان مسابقات ورزشی لیگ بزرگ و مراجعه‌کنندگان به پارک‌های تفریحی بیشتر است. در انگلستان، بیش از نیمی از جمعیت بزرگ‌سال در سال گذشته از یک موزه یا گالری بازدید کرده‌اند که بیشترین میزان از زمان اقدام دولت به جمع‌آوری آمار از سال ۲۰۰۵ است. در سوئد از هر چهار بزرگ‌سال سه نفر، حداقل یک بار در سال به موزه می‌روند. موزه لوور پاریس که مشهورترین موزه دنیا است، سال گذشته ۱۰ میلیون بازدیدکننده داشته که یک میلیون بیشتر از سال ۲۰۱۱ است. تعداد موزه‌های چین به زودی به ۴۰۰۰ خواهد رسید که البته، یک چهارم تعداد موزه‌های امریکا است؛ اما، این کشور برای افزایش تعداد موزه‌های خود تلاش زیادی می‌کند.

░▒▓ وقتی حق انتخاب گسترده است
▬    این موفقیت‌ها در نگاه اول حیرت‌آور به نظر می‌رسد. مردم اکنون، نسبت به گذشته برای تصمیم‌گیری در مورد نحوه گذراندن اوقات فراغت خود حق انتخاب بیشتری دارند. بسیاری از افراد برای دیدن نقاط مختلف دنیا سفر می‌کنند؛ اما، این روزها دنیا به واسطه تلویزیون و اینترنت به لپ‌تاپ یا گوشی‌های هوشمند آن‌ها می‌رود. بنا بر این، چرا وقتی با یک کلیک ماوس می‌توان هر چیز دلخواهی را مشاهده کرد، مردم باز هم ترجیح می‌دهند در اطراف موزه‌ها گشت‌زنی کنند؟
▬    بخشی از اشتیاق تازه برای موزه‌ها را می‌توان ناشی از تغییرات تقاضا دانست. در کشورهای ثروتمند و نیز در برخی کشورهای در حال توسعه، تعداد افرادی که به تحصیلات عالیه روی می‌آورند، طی دهه‌های گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. تحقیقات نشان می‌دهد تحصیلات بالا باعث می‌شود مردم بیشتر به موزه‌ها مراجعه کنند.
▬    در کشورهای توسعه‌یافته، موزه‌ها تحت حمایت گروه گسترده‌ای از افراد ذی‌نفع هستند: شهرداری و اعضای شورای شهر که ساختمان‌های قدیمی و نمادین را مجموعه‌های بزرگی برای جذب توریست می‌دانند؛ طراحان شهری که فکر می‌کنند موزه‌ها مانند چوب جادویی مناطق محروم و مخروبه را به زندگی برمی‌گردانند؛ رسانه‌ها که دوست دارند برپایی نمایشگاه‌های عمومی را بزرگ جلوه دهند و برخی ثروتمندان جامعه که می‌خواهند ثروتشان را صرف خدمات بشردوستانه کنند.
▬    در بخش‌های مرفه‌تر کشورهای در حال توسعه نیز ساخت موزه رونق پیدا کرده و این کار عمدتاً از سوی دولت‌هایی انجام می‌شود که می‌خواهند کشورشان از نظر فرهنگی پیچیده به نظر برسد. آن‌ها موزه‌ها را نماد اعتماد، منبع آموزش عمومی و مکان‌هایی می‌دانند که یک کشور کم قدمت می‌تواند از طریق آن روایت‌های ملی خود را به نمایش بگذارد. تعداد بازدیدکننده‌ها هم در این‌گونه کشورها به سرعت در حال افزایش است که این افزایش مرهون رشد طبقه متوسط در این کشورها است. به عنوان مثال، رواج ساخت موزه‌های متعدد در قطر و ابوظبی به این معنی است که قرار است در آینده خلیج فارس مقصد بازدیدکننده‌هایی از اروپا، روسیه و آسیای جنوبی باشد. موزه‌های چین هم سال گذشته بیش از ۵۰۰ میلیون بازدیدکننده داشته‌اند که ۱۰۰ میلیون بیشتر از سال ۲۰۰۹ بوده است.

░▒▓ پرستشگاه‌های دیروز، تفریحگاه‌های امروز
▬    بنیامین گیلمن که بیش از ۳۰ سال دبیر موزه هنرهای زیبای بوستون بود، کمتر از یک قرن گذشته بیانیه‌ای شخصی تحت عنوان «ایده‌آل‌های موزه: هدف و روش» منتشر کرد که در آن از متصدیان موزه‌ها خواسته بود، طوری رفتار کنند که گویی موزه‌ها هدف مقدسی دارند. گیلمن عنوان کرده بود مجموعه‌ها فقط از نظر کیفیت زیبایی‌شناختی باید در نظر گرفته شوند، بدون این‌که نیازی به توضیح، متن یا داستان‌سرایی در مورد آن‌ها وجود داشته باشد و بهترین مکان برای این کار موزه است. به گفته او «موزه هنر در واقع، یک پرستشگاه» است.
▬    تخریب این پرستشگاه‌ها با افتتاح «مرکز ملی هنر و فرهنگ پمپیدو» در پاریس در سال ۱۹۷۷ آغاز شد. سازندگان این موزه، معماری آن را به طور کامل متحول کردند. داخل آن هم بازدیدکنندگان تشویق شده بودند که از مجموعه دائمی خارج شده و از کتابخانه دیدن کنند و دوباره به نمایشگاه‌های ویژه‌ای که درون موزه راه‌اندازی شده بود، بازگردند. در واقع، طراحی جدید تأکیدی بود بر این‌که افراد می‌توانند علاوه بر تماشای آثار هنری، در قسمت‌های مختلف موزه سرگرمی هم داشته باشند. از آن زمان به بعد، شهرهای مختلف برای ساخت این‌گونه موزه‌های ماجراجویانه و اطلاق عنوان مراکز فرهنگی به آن‌ها، با هم وارد رقابت شدند.
▬    همه آن‌چه گیلمن به دنبال آن بود از بین نرفته است. وقتی موزه ملی بریتانیا در سال ۱۷۵۹ افتتاح شد، ادعا کرد اولین موزه ملی مستقل دنیا است. این هدف هنوز هم دنبال می‌شود. تنها فرقی که ایجاد شده این است که در زمان گیلمن، متصدیان موزه‌ها به نوعی حکومت می‌کردند، اما، امروز باید سعی کنند بازدیدکنندگان را مسحور کنند. در همین راستا، موزه‌های امروز داستان روایت می‌کنند، برای اشیا متن می‌نویسند و آن‌ها را به افرادی در زمان‌ها و مکان‌های دیگر نسبت می‌دهند، با کارشناسان حوزه دیجیتال همکاری می‌کنند تا بازدیدکننده را درگیر کنند و نیز برنامه‌های عمومی نوآورانه ایجاد می‌کنند تا در جوانان انگیزه ایجاد کنند. به گفته کنث‌هادسون، نویسنده و محقق، «تنها فرق اساسی که بر موزه‌ها اثر گذاشته این است آن‌ها وجود دارند تا در خدمت مردم باشند». البته، این نگرانی از سوی برخی‌ها وجود دارد که موزه‌ها به مکان‌های تفریحی تبدیل شوند؛ اما، واقعیت این است که بازدیدکنندگان مدرن موزه‌ها به تفریح و سرگرمی علاقه دارند.

░▒▓ جذب دوستانی برای موزه‌های رایگان
▬    با این‌که موزه‌های امریکا از قدیم تحت حمایت افراد ثروتمند بوده که کمک‌های مالی خود را به صورت شخصی اعطا می‌کرده‌اند، اما، کمک‌های دولتی هم به شکل تخفیف مالیاتی به حامیان مالی و وام‌دهندگان و نیز وضع قوانینی به نفع سازمان‌های غیرانتفاعی به آن‌ها تعلق می‌گیرد. به غیر از نیویورک و شیکاگو، مبلغ ورودی موزه‌های دیگر منبع درآمد مهمی محسوب نمی‌شود. وقتی در موزه هنر دالاس (DMA)، مبلغ ورودی به کمتر از تنها ۲ درصد درآمد سالانه موزه رسید، متولیان آن یک برنامه اصلاحی جدید را طرح‌ریزی کردند. طبق این طرح بازدیدکنندگان موزه در ازای ثبت نام اینترنتی در برنامه عضویت موسوم به «دوستان DMA» و ارائه اسم، آدرس ایمیل و کد پستی خود، می‌توانند به طور رایگان از موزه دیدن کنند. از ژانویه ۲۰۱۳ تاکنون، بیش از ۳۵ هزار نفر ثبت نام کرده‌اند و روند ثبت نام ۸۰۰ نفر در هر هفته بوده است. بر این اساس، متصدیان موزه با استفاده از اطلاعات شخصی افراد در کنار جزئیات آماری، تحقیقی را در مورد این‌که بازدیدکنندگان عمدتاً چه کسانی و اهل کجا هستند، انجام می‌دهند.
▬    اما همه موزه‌ها عملکرد یکسانی ندارند. موزه‌های معروف مانند متروپلیتن نیویورک، موزه بریتانیا، لوور و موزه تازه بازسازی‌شده ریکس‌آمستردام هم‌چنان با همه توان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. موزه‌های محلی کوچک نیز از حمایت همه‌جانبه جوامع خود برخوردارند؛ اما، خانه‌های قدیمی و موزه‌های تاریخی دیگر مثل گذشته طرفدار ندارند و برای جذب بازدیدکنندگان جوان باید به جذابیت‌های دیگری روی آورند.
▬    نکته دیگر این‌که کلیه موزه‌ها، چه آن‌هایی که کمک‌های مالی خصوصی دریافت می‌کنند و چه آن‌هایی که تحت حمایت دولتی هستند، تحت تأثیر چرخه اقتصادی قرار گرفته‌اند. مثلاً، در اسپانیا، بودجه عمومی به شدت کاهش یافته و بسیاری از موزه‌های جدید که طی دو دهه گذشته ساخته شده بودند، اکنون، برای هزینه‌های روزمره خود با مشکل مواجهند. در شهرهایی که وضعیت اقتصادی چندان خوب نیست، برخی به فکر فروش آثار هنری خود افتاده‌اند.
▬    با این حال، هم‌چنان موزه‌های جدید هر روز ساخته می‌شوند و در غرب بیشتر این موزه‌ها به هنرهای معاصر اختصاص می‌یابند؛ چون به نظر می‌رسد این نوع موزه‌ها فعلاً بیشترین  جذابیت را دارند.

■■■■■■■■گفتار دوم: اثر مراکز فرهنگی بر رونق «شهر»
▬    بر اساس مطالعات اخیر مک کینزی (شرکت بین‌المللی مشاوره مدیریت) یک مرکز پررونق فرهنگی، در کنار فضای سبز و تازه واردانی که شور و نشاط را به زندگی شهری می‌آورند، بخش اساسی چیزی است که یک شهر را از سایر شهرها متمایز می‌کند. افتتاح موزه گوگنهایم بیلبائو در شمال اسپانیا (۱۹۹۷)، بیست سال بعد از گشایش مرکز فرهنگی پمپیدو، نشان داد که چگونه موزه‌ای که توسط یک شهردار توانا سفارش داده شده است، با طراحی خلاقانه‌اش می‌تواند، یک شهر را دگرگون کند.
▬    بازدیدکنندگان در سه سال اول بعد از گشایش موزه بیلبائو، بیش از ۱۰۰ میلیون یورو (۱۱۰ میلیون دلار) برای این موزه درآمدزایی داشتند که هزینه‌های ساخت وساز را جبران کرد و مبلغی هم افزون بر آن باقی گذاشت. سال گذشته بیش از یک میلیون نفر از این موزه بازدید کردند. نیمی از آن‌ها بازدیدکنندگان خارجی بودند. با وجود این‌که مجموعه به نمایش گذاشته شده ساده و بی‌تکلف است، اما، ساختمان موزه هم‌چنان بازدیدکنندگان را مجذوب خود می‌کند. در حال حاضر، بیلبائو برای شهرهایی که فاقد یک مرکز فرهنگی تاریخی هستند، به الگوی بصیرت و تخیل بدل  شده است.
▬    بر اساس مطالعات مرکز مشاوره AEA (یک شرکت نیویورکی که به طور اختصاصی در زمینه پروژه‌های فرهنگی فعالیت می‌کند)، قرار است که طی ۱۰ سال آینده، بیش از ۲۴ مرکز فرهنگی با تمرکز بر موزه‌ها و با ۲۵۰ میلیارد دلار برآورد هزینه، در کشورهای مختلف ساخته شوند. قراردادها امضا شده و در بعضی موارد، کارهای زیربنایی نیز به انجام رسیده است.
▬    در حال حاضر، دو مجموعه بیشتر از سایرین مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ یکی از آن‌ها جزیره سعادیات است؛ مجموعه موزه‌ای در ابوظبی که شعبه‌های محلی گوگنهایم و لوور را در خود جای می‌دهد. نمونه دیگر، منطقه فرهنگی West Kowloon است که موزه جدید هنر معاصر چین، M+ را در خود جای خواهد داد و در واقع، پاسخ هنگ‌کنگ است به گالری مدرن تیت لندن.
▬    موزه جدید هنر معاصر چین موفق شده است دو مجموعه بزرگ از آثار هنری معاصر چین را فراهم آورد. یکی از آن‌ها مجموعه بزرگی است که توسط سفیر سابق سوئیس در پکن، جمع‌آوری شده و دیگری توسط تاجری به نام «گوآن‌یی» گردآوری شده است. چهار سال تا گشایش موزه جدید هنر معاصر چین باقی مانده است، با وجود این، این موزه پیشاپیش به عنوان نهاد برجسته‌ای در برابر همتایانش در منطقه قرار گرفته است. برنامه‌ریزی‌ها برای راه‌اندازی موزه‌هایی با محوریت فرهنگی در عربستان سعودی (مکه)، استرالیا (پرث)، آلبانی (تیرانا) و برزیل (بلو هوریزونته) نیز به خوبی در حال پیشرفت است و در این میان، بزرگ‌ترین موزه اروپا چیزی نخواهد بود، جز «میستِتِسکی آرسنال» با ۵۰ هزار مترمربع فضای نمایشگاهی که سال آینده در کی‌یف اوکراین گشایش خواهد یافت.
▬    بلو هوریزونته در جنوب شرقی برزیل، نزدیک‌ترین شهر به پارک هنری و بی‌نظیر «اینهاتیم» است که در سال ۱۹۸۰ توسط برناردو پاز احداث شد. بیشتر از بیست گالری این پارک با آثار هنری معاصر پر شده‌اند و صدها نمونه اثر دیگر که بسیاری از آن‌ها به صورت سفارشی ساخته شده‌اند، در سراسر ۲۰۰۰ هکتار فضای سبز پارک جای گرفته‌اند.
▬    اینهاتیم با سالی بیش از ۲۵۰ هزار بازدیدکننده، به یک منزلگاه هنری بین‌المللی مبدل شده است. مرکز جدید فرهنگی شهر بلو هوریزونته، سهم خودش را از این بازدیدکنندگان خواهد گرفت.
▬    اگر این‌گونه مراکز فرهنگی تمایل دارند بازدیدکنندگان بیش از یک بار به آن‌ها مراجعه کنند، باید بینش روشنی از آن‌چه ارائه می‌دهند، داشته باشند. مرکز فرهنگی جدید شهر پرث که نسخه گسترش یافته‌ای از موزه غرب استرالیا است به عنوان موزه اقیانوس هند در حال راه‌اندازی است و از قبل برای همکاری نمایشگاهی با موزه‌های مومبای، مسقط، ابوظبی و نایروبی برنامه‌ریزی کرده است. «میستِتِسکی آرسنال» سال آینده با نمایشی از آثار بی‌نظیر هنرمند مشهور اوکراینی کازیمیر مالویچ (۱۹۳۵-۱۸۷۹) افتتاح خواهد شد، اما، مشخص نشده است که بعد از آن چگونه فضای وسیع نمایشگاه پر خواهد شد.
▬    موزه جدید هنر شهر اردوس در اینر مغولستان که به زیبایی توسط معماران پکنی طراحی شده است، نمونه‌ای است که به خوبی نشان می‌دهد ساخت یک موزه صرفاً با معماری زیبا، تضمین‌کننده موفقیت آن نخواهد بود.
▬    شهر اردوس به لطف اکتشافات نفتی و گازی، جهش اقتصادی سریعی داشته و نسبتاً ثروتمند است، اما، این موزه هیچ مجموعه قابل‌توجهی را گردآوری نکرده و برنامه ارزشمندی برای نمایشگاه‌هایش ندارد و به این ترتیب، جای شگفتی نیست که عاری از بازدیدکننده باشد. این درسی است، برای مراکز جدید فرهنگی در اقصی  نقاط جهان.
برداشت از دنیای اقتصاد
هو العلیم

برداشت آزاد از برِت تاکر از Vision Critical؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

░▒▓ ۱. دریافت بازخورد از افراد آگاه
▬    وقتی تصمیم به مشارکت مخاطب  در فرآیند نوآوری گرفته می‌شود، استفاده از نظرات افراد آگاه نسبت به نام تجاری و صنعت مورد نظر منجر به صرفه‌جویی در زمان می‌شود. زمانی که افراد در گروه‌های مختلف اجتماعی مشارکت دارند، اطلاعات بسیار خوبی از نام تجاری و خدمات سازمان شما در اختیار دارند، اما، مهم‌تر از همه این‌که این افراد به عنوان مصرف‌کنندگان یک محصول یا گروهی از محصولات نظراتی دارند که به خوبی قادرند شکاف‌ها و کاستی‌های موجود در خدمات شما را بهبود بخشند.

░▒▓ ۲. اجرای فعالیت در مقیاس‌های کوچک‌تر
▬    برای این‌که به مخاطبان کمک کنید تا برخی عادات خود را تغییر دهند، در ابتدا نیاز به مشارکت آنان دارید. در صورت کم‌توجهی افراد، داشتن انتظار انجام فعالیت‌های زمان‌بر واقع‌بینانه نیست.
▬    با داشتن گروهی از مصرف‌کننندگان مشارکت‌کننده دیگر نیازی به انجام پژوهش‌های وقت‌گیر نیست. درخواست از مخاطبان برای انجام برخی فعالیت‌ها (اعتباردهی و کمی‌سازی ایده‌ها) رویکردی مناسب برای جمع‌آوری نظرات مخاطبان است.

░▒▓ ۳. نگرش طولی
▬    اگر در نظر دارید ارزش‌ها، واژگان و مهارت‌های جدیدی برای مخاطبان تعریف کنید، باید درک و‌شناختی عمیق از شخصیت آن‌ها داشته باشید. آگاهی از عادات مصرف‌کننده به نظر کافی نیست. با شناسایی روند تکامل مخاطبان می‌توانید تأثیر بسزایی در ایجاد تغییرات آتی داشته باشید.
▬    در این حالت استفاده از داده‌ها و اطلاعات گذشته موثر است. با داشتن نگرشی طولی نسبت به تغییرات رفتار و باورهای مصرف‌کننده بینش بهتری نسبت به شناسایی عوامل تسهیل‌کننده زندگی مصرف‌کننده خواهید داشت. مهم‌تر از همه این‌که اعمال دقت بیشتر به داده‌های طولی، محرک‌های ایجاد تغییر در عادات مصرف‌کننده به راحتی قابل شناسایی خواهد بود. با در اختیار داشتن چنین اطلاعاتی قادر خواهید بود تصمیمات موثری نسبت به ایجاد تغییر در محصولات و خدمات بگیرید.

░▒▓ ۴. حلقه بازخورد تنگاتنگ
▬    اغلب از مصرف‌کننده انتظار ارائه بازخورد وجود دارد، اما، هیچ مصرف‌کننده‌ای از تأثیرات محتمل این بازخورد اطلاعی ندارد. آیا وقتی گروهی از افراد در یک نظرخواهی گروهی شرکت می‌کنند یا از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به نظرسنجی‌ها پاسخ می‌دهند، از نتایج واقعی این مشارکت خود اطلاع پیدا می‌کنند؟
▬    با استفاده از ابزارهایی نظیر ایجاد گروه‌های نظرخواهی به راحتی می‌توانید تأثیر نظرات مصرف‌کنندگان و داده‌های حاصل از آن را نسبت به شکل‌دهی اعمال تغییرات در خدمات و محصولات سازمان خود اثبات نمایید. با تهیه یک گزارش کوتاه یا، حتی، یک ویدئو و ارسال آن به گروه شرکت‌کننده می‌توانید به سهولت مصرف‌کننده را از تأثیرات ارائه بازخورد در تصمیم‌گیری‌های سازمان آگاه کنید. با ایجاد حلقه بازخورد صمیمانه‌تر اعضای گروه احساس مثبتی داشته و در نهایت احتمال افزایش میزان مشارکت وجود خواهد داشت.
▬    اولین هدف برای تجربه نوآوری‌های بیشتر در سازمان، تعیین نحوه ایجاد تغییر در مخاطب و تبدیل او به یک مصرف‌کننده بهتر است، در صورتی که مخاطبان از به اشتراک‌گذاری نظراتشان احساس خوبی دارند، بهتر است با استفاده از ابزارهای مختلف ذکر شده نظیر گروه‌های نظرخواهی و شبکه‌های اجتماعی نسبت به کسب اعتماد آنان تلاش کنید.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم

برداشت آزاد از جنیفر رابینسن از GALLUP؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    در این بحث مواردی را بررسی می‌کنیم که به شما کمک می‌کند تا ظرفیت‌های مدیران تازه کار را بیابید و بدون منحرف ساختن دانسته‌هایشان آن‌ها را پرورش دهید.
▬    اغلب تیم‌های موفق به دلیل داشتن برنامه‌های مدون به موفقیت‌هایشان دست یافته‌اند. آن‌ها مدیران و رهبرانی را که توانایی‌ها و پتانسیل‌های بالایی دارند به خوبی شناسایی کرده و، سپس، به کمک برنامه‌های آموزشی مدون و مرحله به مرحله، در کنار تجاربی که آن‌ها کم کم به دست می‌آورند استعداد آن‌ها را شکوفا خواهند کرد.
▬    انتخاب و جذب مدیران آینده را نمی‌توان کاری اختیاری و دلخواه برشمرد؛ بلکه این کار باید بر اساس پایه‌های علمی بنا شده وباید با درایت صورت گیرد.
▬    بری کنچی از نویسندگان کتاب پرفروش موفقیت بر پایه مدیریت می‌گوید: «راه‌هایی هم وجود دارد که می‌توان در حین ایجاد انگیزه و درگیری کاری، عملکرد مدیریتی مجموعه را نیز تقویت کرد. کلید اساسی برای رسیدن به این هدف داشتن برنامه‌ای معتبر و هم‌چنین، روشن برای یافتن اشخاصی با توانایی‌های بالا برای مدیریت است. پس از این مرحله نکته مهم، با خبر ساختن آن‌ها از هدف پیش رو و هم‌چنین، انتقال این وظیفه به آن‌ها است».
▬    کنچی معتقد است: «اگر افرادی که قابلیت‌های بالایی برای مدیریت و رهبری گروه در آن‌ها دیده می‌شود، احساس خاص بودن نداشته باشند، اگر احساس منفعت در کار نکنند، اگر نتوانند در آینده تیم سهمی از خود متصور باشند و این فکر در آن‌ها وجود نداشته باشد که تیم برای حفظ آن‌ها تلاش می‌کند، آن‌جا را ترک خواهند کرد؛ بنا بر این، اگر تیم فعلی این عوامل را به او انتقال ندهد، تیم‌های دیگر این بستر را فراهم خواهند کرد».
▬    برای شناخت پتانسیل‌های بالای مدیریت، از اطلاعات استفاده کنید، نه غریزه شخصی. کنچی می‌گوید: «بسیاری از تیم‌ها معیارهای شخصی و شباهت‌های رفتاری و عقیدتی و رفتاری را به جای توانایی‌های نشان داده شده برای مدیریت، معیار انتخاب مدیر قرار می‌دهند. این کار می‌تواند تعهد شغلی دیگر کارکنان را به مخاطره اندازد، زیرا، برخی از افراد گروه که توانایی‌هایی برای مدیریت در خود می‌بینند، بدون هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای، نمی‌توانند خود را در گزینه‌های محتمل برای مدیریت ببینند».
▬    قبل از این‌که تیمی بخواهد سخنی از افراد خاص برای برنامه‌های مدیریتی به میان آورد، باید ضوابطی را برای مشخص شدن استعدادهای برتر مشخص کند. این ضوابط باید به خوبی مشخص و عمومی باشد. اهمیت این نکته به دلیل آن است که هر شخص بتواند به راحتی تخمین درستی از حضور یا عدم حضور خود در گزینه‌های احتمالی داشته باشد.
▬    انتخاب و گزینش مدیران آینده را بی‌اساس انجام ندهید. این کار باید بر پایه علم مخصوص به خودش صورت گیرد. با توجه به تحقیقات انجام گرفته در بررسی‌های گلاپ، بهترین روش برای یافتن استعدادهای مدیریتی، استفاده از یک ارزیابی علمی و معتبر برای پیش‌بینی عملکرد مدیریتیاست.
▬    به قول کنچی «از غریزه خود استفاده نکنید، از اطلاعات پیروی کنید. پرونده‌ای را تشکیل دهید که در آن ظرفیت افراد برای مدیریت خوب در آینده مشخص شده باشد. سپس، آن‌ها را با ضوابط مورد قبول مقایسه کنید. در میان انبوهی از اطلاعات قرار دارید، اما، از میان هر صد مورد که می‌توان بررسی کرد شاید فقط ۱۰ مورد ارزش سرمایه‌گذاری داشته باشد».
▬    پس از بررسی‌ها و شناسایی زمان فرد مورد نظر برای محول کردن کارهای مدیریتی به وی، زمان آگاه ساختن خود شخص و آغاز مراحل انتقال وظایف مدیریتی به وی است. کنچی می‌گوید پس از شناخت مدیر کارآمد بهتر است که به صورت خصوصی این موضوع به او گفته شود. البته، نه برای جدا ساختن آن اشخاص از افراد گروه؛ چرا که، یکی از ویژگی‌های این افراد، بودن در میان کارمندان دیگر و ایجاد رابطه‌ای موفق با آن‌ها است. جدا شدن از دیگران کار را برای خود آن‌ها سخت‌تر می‌کند.
▬    حالا وقت آن است که مقداری ولخرجی کنید! وقتی شما به استعدادهای مدیریتی خود می‌گویید که بخشی از آینده تیم به دست آن‌ها خواهد چرخید، پس، باید مزد زحماتشان را هم که به اندازه استعدادشان با ارزش است بدهید. آن‌ها باید احساس کنند که خاص هستند، چون واقعاً هستند. آن‌ها هم ارزش خود را می‌دانند و می‌توانند کمی تندتر حرکت کنند.
▬    در کنار شناخت ویژگی‌ها و افراد برتر، داشتن برنامه‌های مدیریتی و مدون برای رسیدن به یک عملکرد خوب از مدیران اهمیت بالایی دارد. همانجا که شما مدیران خلاق خود را شناخته و مدیریت مهره‌های بازی را به آن‌ها می‌دهید، باید برنامه‌های کیش و مات کردن را هم برای آن‌ها مشخص کنید. آن‌ها باید بدانند که انتظار تیم از آن‌ها چیست و چگونه می‌خواهند استعدادشان را شکوفا کنند. کنچی می‌گوید: «آن‌ها باید بدانند که شما چگونه روی آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کنید و چطور به پیشرفت آن‌ها کمک می‌کنید. در غیر این‌صورت، تردید به سراغشان می‌آید، زیرا، در این موقعیت آن‌ها به این فکر می‌کنند که تیم چه تدابیری برای رشد و شکوفایی آن‌ها دارد و چگونه می‌توانند به به ترینشان تبدیل» شوند.
▬    شناسایی، آگاه‌سازی، پرورش استعدادهای برتر مدیریتی نیازمند عوامل خاصی هستند: ضوابط معتبر علمی، پول و برنامه‌ریزی مدون. البته، تأمین خوب منابع، منجر به بازپرداخت سرمایه‌های اولیه خواهد شد. کنچی می‌گوید: «اگر افرادی که لایق هستند پست مدیریت را پر کنند، سود حاصل از این تصمیم به سازمان باز خواهد گشت. آن‌ها باعث پیشرفت تیم خواهند شد، اما، اگر شناسایی، سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی درستی را انجام نداده باشید، برای افرادی هزینه کرده‌اید که نمی‌توانند آینده شما را تضمین کنند».
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم

مصاحبه‌ای با مارک فریسورا مدیرعامل شرکت Hertz؛ برای تأمل بیشتر

▬    مارک فریسورا، از سال ۲۰۰۶ به عنوان مدیرعامل به شرکت هرتز پیوست. او مذاکرات درباره یک ادغام عمده را تسهیل کرد، تکنولوژی جدیدی را که باعث تغییر در مدل کسب‌وکار شرکت شد تکمیل کرده و اخیرا، برنامه‌هایی برای جابه‌جایی دفاتر اصلی شرکت هرتز از نیوجرسی به فلوریدا اعلام کرده است.
▬    شرکت هرتز که در شروع کار در سال ۱۹۱۸ کل ناوگان اتومبیل‌های آن برای اجاره دادن شامل ۱۲ فورد مدل T بود، اکنون، بزرگ‌ترین شرکت اجاره خودرو در ایالات‌متحده امریکا است.
▬    در این مصاحبه، فریسورا از اهمیت دانستن این‌که چه اتفاقاتی در خط مقدم هر شرکتی در حال وقوع است، چگونه کسب‌وکار اجاره خودرو در حال تغییر و پیشرفت است و این‌که چرا سازمان‌ها هنگام مواجهه با شرایط بحرانی تکنولوژی را نادیده می‌گیرند، بحث کرده است.

░▒▓ شرکت هرتز حدوداً ۴۱ هزار کارمند و بیش از ۱۰ هزار پایگاه در سرتاسر دنیا دارد. چطور بین نیاز به تاکتیکی فکر کردن و چالش‌های موجود در چنین کسب‌وکار پیچیده‌ای تعادل برقرار می‌کنید؟
▬    فریسورا: من معمولاً، می‌شنوم که مردم می‌گویند «به عنوان یک مدیر ارشد اجرایی، شما زیادی در عملکردهای روزانه کسب‌وکار خود درگیر می‌شوید. این‌ها مسائل پیش پا افتاده‌ای هستند». جواب من این است: «من مجبورم زیادی درگیر کسب‌وکارم شوم؛ زیرا، خودم استراتژی‌ها را ایجاد می‌کنم. اگر به خوبی این کسب‌وکار را نشناسم، مدیر ضعیفی خواهم بود و به عنوان یک رهبر شکست خواهم خورد». خیلی مهم است که رهبران در جایی که کار اصلی انجام می‌شود وقت زیادی صرف کنند، زیرا، در این صورت، به درون کسب‌وکار نفوذ می‌کنند و از اتفاقات آن آگاه می‌شوند. هر قدر به سمت حلقه‌های اولیه این زنجیره بروید، راحت‌تر می‌توانید نقاط ضعف استراتژی خود را بیابید و ببینید کجا آن‌طور که می‌خواستید عمل نکرده است. حتی، شاید پی ببرید که استراتژی شما بر عکس، عمل می‌کند. در این صورت، شما همیشه به یک دید جدید یا یک فرصت جدید خواهید رسید.

░▒▓ چطور مطمئن هستید که زمان کافی را در خط مقدم شرکتتان صرف کرده‌اید؟
▬    فریسورا: حدود ۶۰ درصد اوقاتم را در جاده‌ها سپری می‌کنم. همیشه سعی می‌کنم سری به دفتر هرتز در فرودگاه بزنم. حدود سه بار در سال، کل تیم خود را برای بازدید به مرکزخدمات تلفنی می‌برم. ما با سرپرستان ۲۵ مرکز خدمات تلفنی ناهار می‌خوریم، سپس، یک ساعت به انواع مختلف تلفن‌های بخش خدمات مشتری - برای مثال، امداد جاده یا بخش رزرو - گوش می‌دهیم. ارتباط با بخش خدمات تلفنی خیلی مهم است.

░▒▓ در مورد تیم ارتباطی خود کمی توضیح می‌دهید؟ آن‌ها چطور با دیگر بخش‌های سازمان در ارتباط هستند؟
▬    فریسورا: من به همراه ۱۹ نفر از بهترین مدیران ارشد شرکت هرتز، هر سه ماه حداقل دوبار بازبینی رسمی انجام می‌دهیم. من این کار را در سازمان‌های دیگر هم انجام دادم و خیلی هم خوب جواب داده است. ما همراه کارمندان می‌نشینیم - مدیران آن‌ها و هیچ‌کس از بخش مدیریت پرسنل در این نشست حضور ندارند. ما از آن‌ها می‌پرسیم: «اگر برای یک روز مدیر ارشد اجرایی بودی، چه کار می‌کردی؟ در شرایط حاضر چه چیزی درست کار می‌کنه و چه چیزی مشکل داره؟ اگر یک عصای جادویی داشتی، چه چیز شرکت هرتز را تغییر می‌دادی؟» مدیران ما در تمام بخش‌های عملکردی این کار را انجام می‌دهند، بخش IT، بازاریابی، فروش، عملیاتی، حسابداری.
▬    همه آن‌ها در بخش‌های خود به جاهایی سر می‌زنند که کار اصلی انجام می‌شود؛ بنا بر این، شخصی که مدیر یک عملیات است ممکن است با مکانیک‌ها یا کارکنان بخش حمل‌ونقل نیز ارتباط برقرار کند. مدیر ارشد اجرایی به اوکلاهاماسیتی می‌رود؛ جایی که چند صد تن از اعضای کارکنان به حساب شرکت رسیدگی می‌کنند. ما از آن‌ها می‌پرسیم: «چه چیزی نتیجه خوب دارد؟ چه چیزی نتیجه خوبی ندارد؟» برای این‌که زودتر از دیگران بفهمید چه چیزی در سازمان شما در حال وقوع است، این روش فوق‌العاده‌ای است.

░▒▓ هنگامی که این بازدید مشکلی را نشان می‌دهد، اقدام بعدی شما چیست؟
▬    فریسورا: مهم است که مشکل را بشنوم و به رفع مشکل و ایجاد تغییر کمک کنم، اما، نمی‌توانم مشکل را به گردن بگیرم و راه حلی برایش پیدا کنم. این کار مربوط به تیم مدیریت هر بخش است. در نتیجه، بعد از مرحله بازبینی، با تیم مدیریت می‌نشینم و از آن‌ها می‌خواهم که طرحی را به صورت مکتوب ارائه دهند. طرح نوشته شده به من و هم‌چنین، تیمی که در راس هستند، ارجاع داده می‌شود. یکبار در سال با تیم ارشد مدیریت در فضایی خارج از سازمان جمع می‌شویم و چیزهایی را که از بازدیدهای شخصی یادگرفته و یادداشت کرده‌ایم، با هم مقایسه می‌کنیم. ما درباره چیزهایی که در سطح عملیاتی اتفاق می‌افتد و مشکلاتی که باید برطرف کنیم صحبت می‌کنیم.
▬    همان طور که بیان کردید، انجام عملیات به صورتی درست بخشی از معادله موفقیت است.

░▒▓ درخصوص فضای رقابتی چه نظری دارید؟
▬    فریسورا: در ۳۴ سال، کسب‌وکاری را ندیده‌ام که مانند این کار اینقدر قابلیت تغییر داشته باشد. تکنولوژی و رسانه‌های اجتماعی، تصور ما را از مزیت‌های رقابتی کاملاً تغییر داده‌اند. برای مدت‌ها، شرکت‌ها آزمایش و تجربه می‌کردند و می‌توانستند ایده یا محصول جدیدی را ایجاد و مدیریت کرده و آن را در انحصار خود نگه‌دارند؛ اما، حالا هر کاری که می‌کنید یا هر چیزی که می‌گویید، به سرعت در اختیار رقبای شما قرار می‌گیرد. استراتژی‌های قیمت‌گذاری، استراتژی‌های بازاریابی، هر چیزی که تحت مدیریت شما است، حتی، در یک بازار کوچک، به سرعت و در سطحی جهانی به دست رقبای شما می‌رسد. مگر این‌که امتیاز چیزی را از آن خود کنید، مزیت اولین بودن – حداقل طبق آن چیزی که در دانشکده کسب وکار یاد گرفته‌ایم - خیلی کوتاه است.
▬    چیزی که به عنوان یک مزیت رقابتی دو ساله شناخته می‌شد، امروزه، یک مزیت رقابتی دودقیقه‌ای شناخته می‌شود. همه این‌ها به دلیل افزایش استفاده از اینترنت، رسانه‌های گروهی و دیگر پیشرفت‌های مرتبط با تکنولوژی است.

░▒▓ بیشتر اطلاعاتی که در اختیار رقبای شما است برای مشتری‌های شما هم فراهم است. چطور این موضوع روش کار شما را تغییر داده است؟
▬    فریسورا: تکنولوژی قیمت‌گذاری را خیلی شفاف کرده است. واسطه‌های متصل به اینترنت خدمات اجاره خودرو عرضه می‌کنند. در اصل تمام کاری که می‌کنند استفاده از نرم‌افزاری است که خرید و مقایسه را برای مصرف‌کننده راحت می‌کند، اما، ما از این واسطه‌های مسافرتی درآمد زیادی به دست می‌آوریم؛ و آن‌ها هم در مقایسه با شرکت‌های اجاره خودرو روز به روز بهتر می‌شوند. زمانی بود که شرکت‌هایی مثل هرتز می‌توانستند به شهرت و قیمت خود برای سفارش گرفتن از مشتری تکیه کنند، اما، اکنون، در فضای رقابتی‌تری قرار داریم و باید تفکیک قائل شویم. ما باید ارزش حقیقی خودمان را عرضه کنیم و، سپس، آن‌چه را که مشتری خواهان آن است و برایش پول می‌پردازد، ارائه دهیم.

░▒▓ چطور این تکنولوژی‌ها صنعت شما را در کل تغییر می‌دهد؟
▬    فریسورا: تکنولوژی پیوسته مدل‌های کسب‌وکار سنتی را به چالش می‌کشد و این اتفاق به قدری سریع می‌افتد که مشاهده آن سخت است. هنگامی که یک تکنولوژی جدید ظاهر می‌شود، لازم است شرکت‌ها به سرعت تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند آن را قبول کنند یا ریسک قبول نکردنش را می‌پذیرند. زیپ کار (Zipcar) یک مثال خوب است. این شرکت اساساً یک شرکت اجاره خودرو است، اما، با استفاده از یک تکنولوژی جدید جایگاه خاصی پیدا کرد. به اینترنت متصل می‌شوید، خودرویی از این شرکت را در نزدیکی خود پیدا می‌کنید، آن را رزرو می‌کنید، قفل خودرو با کنترل از راه دور باز می‌شود، سوارش می‌شوید و به سمت مقصد حرکت می‌کنید. شاید می‌شد این مدل اجاره خودرو را به آسانی نادیده گرفت؛ زیپ‌کار شرکت کوچکی بود که فقط در شهرهای بزرگ خدمات‌رسانی می‌کرد، اما، ما می‌دانستیم که خود این تکنولوژی قابل تغییر بوده و چنین ایده‌هایی می‌توانند زنجیره ارزش را افزایش داده و مدل‌های کسب‌وکار را مختل کنند. در نتیجه، آن‌ها را پذیرفتیم، زیرا، بهتر است که یک تکنولوژی جدید را برای تغییر کسب‌وکار خود به کار ببریم تا این‌که ببینیم رقبا، شما را شکست داده و مجبورتان کنند که در نهایت از این تکنولوژی استفاده کنید.
▬    بنا بر این، ما اکنون، این تکنولوژی مختل‌کننده را با زیرساخت‌های خود ادغام کرده و در حال ایجاد یک مدل کسب‌وکار جدید هستیم. شعار جدید ما «حرکت هوشمند» است. من می‌خواهم که همه هر جا که بخواهند، در طول بیست و چهارساعت روز و هفت روز هفته به خودروهای ما دسترسی داشته باشند، برای مثال، شرکت هرتز ۲۴ ساعت روز و در تمام روزهای هفته در حال خدمات‌رسانی است، اما، ما به این موضوع به عنوان یک تجربه و آزمایش در عرصه اجاره خودرو نگاه نمی‌کنیم؛ ما این روش را یک تغییر در کل صنعت اجاره خودرو می‌دانیم؛ بنا بر این، در کمتر از سال، تکنولوژی به اشتراک گذاری خودرو را در 500000 از خودروهای خود در سرتاسر دنیا خواهیم داشت.

░▒▓ برای ساخت بدنه اجرایی لازم برای مدیریت و پیشتاز بودن در این تغییرات کلان تکنولوژی محور چه برنامه‌ای دارید؟
▬    فریسورا: یک راه این است که مدیر ارشد فناوری اطلاعات (CIO) یک مدیر اجرایی رتبه پایین که نماینده مدیر ارشد اجرایی است، نباشد؛ او عضو کمیته اجرایی من بوده و نقش یک گزارشگر مستقیم و تعیین‌کننده را برای من دارد که ساعات زیادی را با وی سر می‌کنم. هم‌چنین، افرادی را از شرکت‌های تکنولوژی مثل ترادیتا (Terradata) به کار گرفته‌ام تا اطمینان حاصل کنم که در مسائلی مثل رسانه‌های عمومی و استخراج دانش از داده تخصص داریم. به منظور برانگیختن قوه ابتکار، جانشینی برای ایجاد ابتکار در تیم مدیریت خود دارم؛ هم‌چنین، سه فرد باهوش را که حدود بیست سال سن دارند در بخش بازاریابی و سه نفر در بخش IT استخدام کرده و این تیم را که توان کار و مداخله در بخش‌های متفاوت را دارند تحت نظارت جانشین خود قرار داده تا همه وجوه مشترک مشتری‌های ما را از نو طرح‌ریزی کرده و آن‌ها را با نسل جدید مشتری‌ها انطباق دهد. هدف بزرگ‌تر این است که به صورت پیوسته چیزهایی را که در سازمان از طریق تکنولوژی فراهم شده‌اند ردیابی و به روز کرده و گسترش دهیم.

░▒▓ برای مدیریت این تغییرات کلان چطور فرهنگ‌سازی می‌کنید؟
▬    فریسورا: اکثر افراد، شامل مدیران ارشد اجرایی، خیلی غرور دارند. غرور سد راه رویکردی که ما به آن «ذهن کاملاً باز» یا (TOM) Total Open Mind می‌گوییم، می‌شود و راه جهت‌گیری کارآفرینانه و ابتکاری ما را می‌بندد. ما می‌گوییم «هیچ غروری نباید وجود داشته باشد». من سعی کردم تیمی را که این اصول را پذیرفته‌اند به دور خود جمع کنم و، سپس، سعی کردم که استفاده از ارزش‌های ذکر شده در اهداف مدیریتی را به کل سازمان منتقل کرده و آن را نهادینه کنم.
▬    برای اطمینان یافتن از این‌که تیم ما با ایده TOM همتراز است، کاملاً اصولی عمل می‌کنیم. ما در صنعت خدمات هستیم؛ این به این معنا است که گردش بالایی – حدود بیست درصد – داریم، بنا بر این، برای حفظ فرهنگ و روش خود سعی می‌کنیم افرادی را که دارای ذهنیت TOM هستند به کار گیریم. هم‌چنین، به صورت مرتب تیمی را که هم‌اکنون، داریم ارزیابی می‌کنیم تا مطمئن شویم ارزش‌هایی که درباره‌شان صحبت کردیم در سازمان تبدیل به نمونه شده‌اند. ما افرادی را که ذهنیت TOM دارند تشویق می‌کنیم و آن‌ها را برای دیگران مثال می‌زنیم. در مقایسه، افرادی را که از این اصل پیروی نمی‌کنند یا این ارزش در آن‌ها وجود ندارد را هم باید برای دیگران مثال بزنید. باید مطمئن شوید هنگامی که آن‌ها شرکت را ترک می‌کنند دیگر کارمندان علت رفتنشان را بفهمند.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم

برداشت از دکتر محمود مسکوب؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    از لحاظ سیاسی احتمالاً، اصلاح یارانه‌های نقدی، به اندازه توافق بین‌المللی در مسأله هسته‌ای، برای ریاست‌جمهوری روحانی مهم است. بین این دو مسأله یک ارتباط اقتصادی وجود دارد، از آن‌جا که بخشی از مشکلات تأمین مالی برنامه یارانه نقدی به تحریم‌های اقتصادی مرتبط است که منجر به کاهش درآمد دولت شده است، هر دو مشکل به طور مستقیم به عنوان یک نتیجه از کاهش صادرات نفت و به طور غیرمستقیم به دلیل رکود اقتصادی داخلی و کاهش درآمدهای مالیاتی هستند.

░▒▓ قانون چه بود؟ در عمل چه شد؟
▬    چیزی که به عنوان یارانه نقدی از آن یاد می‌شود در واقع، آغازی برای تنظیم اساسی قیمت‌های داخلی انرژی و خدمات عمومی بوده است که برای کاهش شکاف بین قیمت‌های داخلی و بین‌المللی در راستای برنامه پنجم توسعه صورت گرفته است. بر اساس قانون یارانه نقدی، ۵۰ درصد درآمد حاصل از افزایش قیمت انرژی باید به صورت یارانه‌های نقدی به خانوارها تخصیص یابد. هم‌چنین، خانوارها از طریق یارانه غیرمستقیم مورد حمایت قرار می‌گیرند که به طور کلی، حمایت اجتماعی در زمینه‌های مسکن، بهداشت و غیره صورت می‌گیرد. ۳۰ درصد درآمد ایجاد شده از افزایش قیمت انرژی باید صرف حمایت از کشاورزی و صنعت شود و در نهایت دولت انتظار داشت با ۲۰ درصد باقیمانده از اثر منفی افزایش قیمت سوخت بر هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای خود بکاهد.
▬    تاریخ مشخصی برای پایان برنامه یارانه‌های نقدی اعلام نشده است. یک برداشت برای مشخص نبودن تاریخ اتمام برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها این است که تا زمانی که قیمت‌های نفت بالا نگه داشته شود و دولت بوجه کافی از فروش سالانه سوخت در بازار داخلی به قیمت‌های بین‌المللی داشته باشد، برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها به افراد هدف و خانوارها یا سایر ذی‌نفعان این طرح ادامه خواهد یافت. با این وجود، به نظر من با اتمام برنامه پنجم توسعه فرصتی برای بازنگری کلی طرح هدفمند شدن یارانه‌ها به وجود خواهد آمد. تجدیدنظر کلی برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها، اگر نگوییم کنار گذاشتن کل طرح، با توجه به میراث اقتصادی فاجعه باری که دولت پیشین بر جای گذاشته است بسیار ضروری است.

░▒▓ هدفمندی یارانه برای کاهش فقر نبود
▬    یادآوری این مطلب بسیار مهم است که برنامه هدفمندی یارانه‌ها در ایران برای کاهش فقر طراحی نشده است، بلکه قسمتی از برنامه تعدیل قیمت‌های نسبی است. اولین ماده لایحه قانونی این برنامه که در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۸۸ (۲۰۰۹) به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران رسید اعلام می‌دارد که تا پایان برنامه پنجم توسعه (۱۳۹۴) همه قیمت‌های داخلی سوخت در ایران تدریجا افزایش یابد تا به ۹۰ درصد قیمت‌های سوخت فوب (F. O. B. ) خلیج‌فارس برسد. موضوع هدفمندی یارانه‌ها در ابتدای امر مربوط به کاهش اثرات جانبی افزایش قیمت‌های سوخت بود. اولین تفاوت عمده یارانه نقدی در ایران با سایر کشورها در همین زمینه بود، طی بیست‌سال اخیر در کشورهای در حال توسعه یارانه نقدی به عنوان پروژه‌های کاهش فقر و مهم‌تر از آن به عنوان سیاست‌های کلی اجتماعی با توجه به بهداشت و آموزش محبوبیت زیادی پیدا کرده است. این تفاوت پیامدهای مهمی بر هزینه‌های اجرای برنامه و اثرات وسیع‌تر اقتصادی آن داشته است.

░▒▓ تجربیات برزیل و مکزیک
▬    برجسته‌ترین نمونه‌های هدفمندشدن یارانه‌ها در جهان همانند برنامه Bolsa Familia (به معنی کیف پول خانواده) در برزیل یا Opportunidades (به معنی فرصت‌ها) در مکزیک اجرا شد که نسبت به برنامه ایران سطح کمتری را پوشش می‌دادند. در هر دو کشور حدود بیست درصد کل جمعیت را پوشش می‌دادند و هزینه کل طرح چیزی حدود نیم تا یک درصد تولید ناخالص داخلی بود. در مقابل، برنامه ایران در سال ۱۳۸۸ به آن‌جا انجامید که حدود نود درصد از کل جمعیت کشور تحت پوشش قرار بگیرند و هزینه برنامه نیز ۱۰ درصد کل تولید ناخالص داخلی ایران را شامل می‌شد. این مسأله تا زمانی که بتواند از قیمت‌های بالای انرژی درآمد کسب کند و توان تأمین مالی خود را داشته باشد (همان طور که در طرح اولیه هدفمندی یارانه‌ها به تصویب رسید)، بدون در پی داشتن کسری تأمین مالی و اثرات تورمی ناشی از آن، به خودی خود مشکل نیست، اما، در ایران برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها در سال دوم اجرا با مشکلات مالی مواجه و به همین علت دولت مجبور به استقراض از بانک مرکزی شد. همین اقدام دولت سبب افزایش نقدینگی همراه با کاهش شدید ارزش ریال شد؛ در نتیجه، تورمی حداقل ۴۰درصدی از سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) ایجاد شد، در حالی که با توجه به آخرین اطلاعات از مرکز آمار ایران، تورم قیمت مواد غذایی به ۵۰ درصد رسیده است.
▬    دومین تفاوت آن است که در مکزیک و برزیل یارانه نقدی در طول دوره ثبات نسبی اقتصاد کلان داخلی انجام شده است که تضمین‌کننده قدرت خرید خانوار در طول زمان بوده است. به گفته بانک جهانی از اواسط دهه ۱۹۹۰ شاخص سالانه قیمت مصرف‌کننده در هر دو کشور به طور متوسط زیر ده درصد بوده است.
▬    یکی از ویژگی‌های مهم یارانه نقدی در سایر کشورها به عنوان برنامه کاهنده فقر این است که این برنامه ارتباط خود را با سایر سیاست‌های اجتماعی حفظ کرده است تا فقرا قادر به بهره‌مند شدن از منافع طیف وسیعی از خدماتی باشند که دولت برای آن‌ها فراهم کرده است. مثال‌های مکزیک و برزیل به وضوح نشان می‌دهند که در این کشورها پرداخت یارانه نقدی مشروط به حضور کودکان خانوار در کلاس درس و نظارت منظم بر سلامت آن‌ها بوده است. این ویژگی همراه با ارزیابی و نظارت منظم برنامه‌ها، باعث اصلاح و تنظیم مناسب طرح شد، که نتایج از لحاظ سطح پوشش و از نظر کاهش فقر و حمایت از توسعه سرمایه انسانی خانوارهای فقیر بهبود یافت.
▬    متأسفانه با این تفاسیر می‌توان گفت، برنامه یارانه نقدی در زمینه‌هایی که به آن اشاره شد در ایران شکست خورده است. زیرا، این برنامه هیچ رابطه‌ای با کاهش فقر نداشت و ضمنا با سایر اقدامات و سیاست‌های اجتماعی نیز مرتبط نبود، اما، به هر حال، این برنامه حداقل در اولین سال اجرا توانست به فقرا کمک کند که این بهبود در وضع فقرا به علت مدل طراحی شده نبود، بلکه بهبود وضع فقرا به علت بیشتر بودن پرداخت یارانه نقدی به درآمد برای فقرا در مقایسه با ثروتمندان بود. در اجرای برنامه هیچ توجهی به اثرات تورمی ناشی از این طرح نشد و هم‌چنین، در مقدار یارانه‌های نقدی بر حسب تورم تغییری صورت نگرفت. علاوه بر این ایرادات برای این طرح، هیچ سیستم نظارتی و ارزیابی‌ای، درنظر گرفته نشده بود.
▬    درس‌های تجارب جهانی برای اصلاح برنامه هدفمند شدن یارانه در ایران چه هستند؟ بحث‌های کنونی پیرامون برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها در ایران در حول این مسأله دور می‌زند که آیا فقرا باید هدف باشند یا نه. در حالی که رابطه بین یارانه نقدی و سیاست‌های اجتماعی در حوزه سلامت و آموزش مورد توجه کافی قرار نمی‌گیرد، که البته، چه خوب است که به فهرست سیاست‌های اجتماعی تغذیه و مسکن هم اضافه شود (از آن‌جایی که این چهار مورد به خصوص در خانوارهای فقیر حداقل سه چهارم بودجه خانوار را تشکیل می‌دهند). به طور مثال، به گفته وزارت مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۸۰ نسبت اجاره به درآمد حدود ۳۳درصد بودجه خانوار را تشکیل می‌داد، نسبتی که تا الان حتماً افزایش پیدا کرده است. بر اساس تخمین‌های دیگر فقیرترین دهک در مناطق شهری حدود ۴۵ درصد درآمد ماهانه خود را صرف مسکن می‌کند.

░▒▓ بازگشت به قلب اصلاح برنامه؛ هدفمندکردن یارانه‌ها
▬    سیاست‌های اجتماعی باید به قلب اصلاح برنامه هدفمندکردن یارانه‌ها بازگردد که می‌تواند به خوبی با چارچوب قانون هدفمندی یارانه‌ها تطبیق پیدا کند. یک سیاست اجتماعی می‌تواند با ایجاد یارانه‌های هدفمند برای سلامت و آموزش از فشار بر بودجه خانوار بکاهد. بر اساس آخرین ارزیابی‌هایی صورت گرفته توسط دکتر نوبخت، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی، یارانه ۴۵ هزار تومانی حداقل ۶۰ تا ۷۰ درصد قدرت خرید خود را نسبت به بهمن ۱۳۸۸ به خاطر تورم سالانه از دست داده است، که این تورم در سال ۱۳۸۸ حدود ۲۰ درصد و در سال ۱۳۹۲ به ۵۰ درصد رسیده است. به عبارت دیگر، یارانه فعلی تنها می‌تواند ۳۰ تا ۴۰ درصد کالاهای زمان، آغاز هدفمندی یارانه‌ها را بخرد.
▬    در سال ۱۳۸۸ که دولت خط فقر را ماهانه ۵۰۰ هزار تومان برای هر خانوار تهرانی مشخص کرده بود، یارانه نقدی ۴۰ هزار تومانی برای یک خانوار ۵ نفره فقیر تهرانی، سطح درآمد را حدود ۴۰ درصد افزایش می‌داد. در حالی که خط فقر تنها ۴ سال بعد یعنی، در سال ۱۳۹۲ برای هر خانوار تهرانی در هر ماه ۲ برابر افزایش یافت و به یک میلیون تومان رسید، این در حالی است که نسبت یارانه ۴۵ هزار تومانی هر نفر به درآمد خانوار فقیر به ۳۲/۵ درصد کاهش یافت. اگر عامل تورم در هزینه خوراک و سلامت در این طرح لحاظ شود، این نسبت کاهش می‌یابد.

░▒▓ مداخله استراتژیک؛ همانند کشورهای آسیای جنوب شرقی
▬    هزینه‌های واقعی تأمین مالی طرح هدفمند شدن یارانه‌ها به علت تورم کاهش یافته است. در واقع، تورم اثر مشابه مالیات روی مردم داشته است و برای دولت شرایطی را فراهم کرده است، تا کسری بودجه خود را تأمین کند. به طور خلاصه، دولت برای ادامه طرح هدفمندی به منابع واقعی کمتری جهت تخصیص به این برنامه احتیاج دارد و یارانه نقدی نقش کمتری در بودجه خانوار بازی می‌کند. پنجره برای اصلاح در سیاست یارانه‌های نقدی و انتقال منابع به بخش‌های بهداشت، آموزش، غذا و مسکن و البته، سرمایه‌گذاری مولد باز است.
▬    باید متذکر شد که هدف یارانه‌های نقدی بهبود بودجه خانوار است، که می‌توان با کاهش هزینه اقلام اصلی در بودجه خانوار به نتیجه مشابه رسید، در این‌جا منطق ادغام یارانه‌های نقدی و یارانه‌های چهار بخش مهمی که در بالا ذکر شد، نهفته است. این امر مستلزم مداخله و مدیریت در بازار بخش‌های سلامت، آموزش، خوراک و مسکن است. نباید از عبارت، مداخله در بازار، برداشت بدی شود، اتفاقی که متأسفانه این روزها در ایران رخ می‌دهد! همه دولت‌ها با سیاست‌های اقتصادی چپ‌گرایانه یا راست‌گرایانه در بازار دخالت می‌کنند که نتایج مختلفی را در پی دارد. در واقع، این نوع مداخله نوعی مداخله استراتژیک است همانند کشورهای آسیای جنوب شرقی، کره جنوبی، اندونزی و مالزی؛ ایران به چنین مداخله استراتژیکی، به دور از دخالت‌های خودسرانه و عوام فریبانه و مفسده‌آمیز، نیازمند است. لازم است به این مسأله مجددا در مقالات مستقل دیگر پرداخته شود.

░▒▓ مجلس و راهکار شناسایی افراد ثروتمند
▬    در این میان برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها به اصلاح نیازمند است و به علت آن‌که اثرات مالی آن در کوتاه‌مدت گریبانگیر دولت است، مجلس قانونی را در دستور کار دارد که به موجب آن دولت باید سه دهک ثروتمند کشور را از دریافت یارانه نقدی حذف کند، با این اقدام محدودیت‌های بودجه‌ای دولت کم و برنامه هدفمندی یارانه‌ها به سمت هدفمندی سوق داده می‌شود. چنین رویکردی منطقی نیست که از مردم خواسته شود تا اظهار کنند که مستحق دریافت یارانه نقدی نیستند، این کار به مراتب سخت‌تر از آن است که کسی اثبات کند، مستحق دریافت یارانه نقدی است. این مانند قانون برائت در سیستم‌های قضایی است که می‌گوید، همگان بی‌گناهند مگر عکس آن ثابت شود. دقیقاً به علت آن‌که این رویکرد که مردم بگویند مستحق نیستند، منطقی نیست، عملی نیز نمی‌باشد.
▬    مشکل دیگر آن است که ظاهراً، مجلس از مفهوم دهک‌ها به عنوان گروه‌بندی جمعیتی (سی‌درصد جمعیت دریافت‌کننده یارانه نقدی) به جای گروه‌بندی اقتصادی بر مبنای درآمد و منابع خانوار، استفاده کرده است. به عنوان مثال در شرایطی که توزیع درآمد به شدت نابرابر است، و یک درصد جمعیت کشور ۵۰ درصد درآمد و دارایی‌ها را در اختیار دارند، احتمال آن وجود دارد که با حذف ۳۰ درصد بالای جمعیت، در میان آن ۲۹ درصد باقی‌مانده، افرادی نیازمند دریافت یارانه وجود داشته باشند و حذف شوند.

░▒▓ تشخیص افراد ثروتمند
▬    به علاوه، تجربه نشان داده است که تشخیص افراد ثروتمند در ایران کار دشواری است. این ایده که در ایران ثروتمندانی که درخواست یارانه نقدی کرده‌اند باید از روی اطلاعاتی مانند نوع اتومبیل سواری، سفر خارجی یا اقامت در خارج از کشور، مشخص شوند بیش از یک میلیون نفر را شامل نخواهند شد، در حالی که سه دهک بالای جمعیت حدود ۲۵ میلیون نفر را تشکیل می‌دهد. استفاده از اطلاعات مربوط به حساب‌های بانکی، دارایی‌ها و اموال، و بدتر از آن استفاده از اطلاعات سرشماری، منجر به بروز مسائل اخلاقی در خصوص استفاده نابجا از اطلاعات خواهد شد. استفاده از اطلاعات مربوط به حساب‌های بانکی و اموال و دارایی‌ها در قانون مالیاتی متفاوت از برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها است.

░▒▓ شناسایی افراد و تجربه جهانی
▬    در تمام برنامه‌های کاهش فقر، فقرا هستند که به طور مستقیم هدف شناسایی این برنامه‌ها قرار می‌گیرند. بااین‌وجود، در کشورهای بیشتر توسعه یافته، گه‌گاه و فقط در تقلیل یک سیستم سراسری هدفمند است که بخش ثروتمندتر جامعه با استفاده از سنجه‌های مستقیمی مانند درآمد اظهار شده یا مشمول مالیات از سایرین مجزا می‌شوند. برای مثال، دولت لیبرال- محافظه کار فعلی انگلیس با قرار دادن سقف درآمدی حداکثر ۴۵ هزار پوند در سال برای سرپرست خانوار، تصمیم به اصلاح قانون سراسری دریافت حق اولاد (که مصوب دولت کارگری بود) گرفت. این اطلاعات برای دولت انگلیس از طریق نظام مالیاتی فراهم است که این نظام تحت نظارت و موشکافی مردم و دولت است. به طور کلی، استفاده از این اطلاعات برای دولت نه تنها باید قانونی شوند، بلکه باید شفاف شود و فراتر از آن باید تمام دولت برای استفاده نابجا یا سوءاستفاده از آن اطلاعات از نظر قانونی پاسخگو باشند.
▬    اگر ایران بخواهد یک سیستم هدفمند داشته باشد، باید از پایین شروع کند به عبارت دیگر، باید از شناسایی فقرا آغاز کند. در کوتاه‌مدت، یعنی، تا پایان برنامه پنجم توسعه در سال ۱۳۹۴، بهتر است برای یک برنامه دقیق و با جزئیات برای شناسایی فقرا، پول هدر ندهد و هزینه نکند. به عنوان یک راه حل موقتی در این فاز، دولت می‌تواند، برای شناسایی فقرا از اطلاعات موجود در سایر برنامه‌های هدفمند مانند کمیته امداد امام یا توزیع سهام عدالت استفاده کند که شاید در جاهایی این اطلاعات با هم همپوشانی داشته باشند. این دو منبع به تنهایی نیمی از افراد فقیر و خیلی فقیر کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد.
▬    با این وجود، ادامه برنامه همگانی موجود تا سال ۱۳۹۴ باعث بروز فاجعه مالی در کشور نخواهد شد، با توجه به آن‌چه در بالا گفته شد، تورم قدرت خرید یارانه‌های نقدی و هزینه‌های واقعی برای دولت را مستهلک کرده است و این روند ادامه خواهد داشت، (بر اساس پیش‌بینی دولت نرخ تورم برای چند سال آینده حداقل در سطح ۲۰ درصد باقی خواهد ماند).

░▒▓ فاز بعدی: تفکیک اصلاح قیمت انرژی و یارانه‌ها
▬    اما آن‌چه مهم است، برنامه‌ریزی استراتژیک فاز بعدیِ اصلاح قیمت‌ها است. ابتدا و مهم‌تر از همه دولت باید برنامه هدفمندی را از برنامه سراسری تعدیل قیمت انرژی تفکیک کند، و برنامه سیاست هدفمندی یارانه‌ها را بخش فعال‌تری از برنامه باز توزیع عادلانه قرار دهد که در آن سیاست‌های اجتماعی نقش غالب را ایفا می‌کنند. هدفمند شدن یارانه‌ها باید بخشی از برنامه سیاست‌های اجتماعی باشد که در آن کالاها و خدمات مصرفی، و هم‌چنین، محل زندگی فقرا مد نظر قرار بگیرد. در حال حاضر اطلاعاتی غنی از فقر منطقه‌ای در ایران موجود است. به اختصار، به منظور هدفمندکردن واقعی یارانه‌ها، شناسایی افراد باید با هدفمندی کالاها و مناطق جغرافیایی آن‌ها همراه شود.
▬    در قدم اول خدمات و کالاهای پزشکی و بهداشتی می‌تواند مورد هدف قرار بگیرد. پوشش ناکافی بیمه‌های درمانی در ایران باعث شده، که به طور متوسط هر خانوار مجبور به پرداخت حدود ۷۰ درصد از هزینه‌های درمانی خود باشد. دولت می‌تواند با افزایش یارانه در بخش بیمه درمانی و کاهش هزینه‌های ضروری پزشکی و خدمات سلامتی از فشار بر بودجه خانوار بکاهد.
▬    حفظ یارانه‌ها در اقلام اساسی و مواد غذایی مورد استفاده عموم، می‌تواند از امنیت غذایی در خانوارهای فقیر محافظت و بودجه خانوار را تسهیل کند. آموزش و مسکن دیگر موارد مهم و ضروری بودجه خانوار هستند که لازم است، به منظور حمایت از برنامه هدفمند شدن یارانه‌ها در برنامه سیاست اجتماعی توجه کافی به آن‌ها شود. در قدم آخر به یک سیستم نظارت و ارزیابی اثرات برنامه تعدیل قیمت‌ها بر اقشار فقیر، به منظور تصحیح برنامه رفع فقر مورد نیاز است.
▬    به عنوان بخشی از قانون هدفمندی، حمایت از تولیدکنندگان نه تنها به منظور کاهش فشار تورمی، بلکه برای تضمین فعالیت شرکت‌ها، حفظ اشتغال و ایجاد مشاغل جدید، باید به صورت مصرانه پیگیری شود. در تحلیل نهایی، رشد اقتصادی برای گسترش برنامه سیاست اجتماعی لازم و ضروری است. خلاصه آن‌که با سیاست‌های اجتماعی منطقی، مردم اعتماد بیشتری به سیاست‌های اقتصادی گسترده‌تر مانند برنامه‌های تعدیل قیمت انرژی خواهند داشت و اصلاح برنامه هدفمندی یارانه‌ها را تهدیدی برای رفاه خود قلمداد نخواهند کرد.
برداشت از دنیای اقتصاد
هو العلیم

برداشت از رضا بخشیانی؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    صدور دستورالعمل رئیس‌جمهوری محترم به معاون اول، درخصوص لزوم مبارزه با فساد ویژه خواران و هم‌چنین، سوءاستفاده‌کنندگان از شرایط تحریم، سبب شکل‌گیری واکنش‌های متفاوت و بعضا متضاد در بین تحلیلگران اقتصادی و سیاسی شد. بحث مبارزه با فساد از جمله مباحث غامض اقتصادی سیاسی کشور است که طی سالیان گذشته به طور مکرر، در ادبیات سیاسی مطرح شده است. با وجود سابقه طولانی شکل‌گیری چنین بحثی، عملکرد دولت‌های گذشته نشان می‌دهد که این موضوع صرفاً در حد یک شعار با کارکردهای خاص سیاسی خود متوقف مانده و در عمل، نتوانسته انتظارات جامعه را برآورده سازد.
▬    حال سؤال این است که چرا با وجود اجماع نظری بر موضوعی چون مبارزه با فساد، در عمل و در واقعیت اقتصاد کشور، هیچ تحول چشمگیری از سوی دولت‌ها در این حوزه مشاهده نشده است؟
▬    پاسخ این سؤال از این جهت کلیدی است که اگر دولت یازدهم نیز هم‌چون دولت‌های گذشته رویکردی شعاری و غیرعلمی را در بحث مبارزه با فساد دنبال کند، نه تنها هیچ دستاوردی نصیب کشور نشده است، بلکه تجربه‌ای بر تجربه‌های تلخ گذشته افزوده شده و امکان پیگیری جدی این مطالبه صحیح اجتماعی در آینده نیز از بین خواهد رفت.
▬    در دانش اقتصاد سیاسی، به عنوان یکی از شاخه‌های مهم علم اقتصاد، تأکید می‌شود که اعمال هر سیاستی از سوی دولت، سبب شکل‌گیری دو گروه اجتماعی در سطح جامعه خواهد شد: گروه اول شامل کسانی است که به نوعی از سیاست اعلامی دولت منتفع شده‌اند (گروه برنده) و به نوعی حامی این سیاست به شمار می‌روند.
▬    گروه دوم کسانی را در بر می‌گیرد که از سیاست اعلامی متضرر شده‌اند (گروه بازنده) و به نوعی مخالف آن به شمار می‌روند. توان دولت در اتخاذ و اجرای سیاست اعلامی، ارتباط مستقیمی با میزان و درجه نفوذ اقتصادی-سیاسی این دو گروه در سطح جامعه دارد.
▬    برای مثال، اگر دولت تصمیم بگیرد یارانه بنزین را در سال ۱۳۹۳ هدفمند ساخته و با آزادسازی قیمت بنزین، درآمد حاصله را صرف توسعه حمل‌ونقل عمومی و ارزان کند، اتخاذ چنین سیاستی به طور طبیعی گروهی را متضرر و گروهی را منتفع خواهد ساخت. گروه متضرر در این‌جا شامل اقلیت دارای وسیله نقلیه شخصی، صاحبان صنایع خودرو و... در جامعه است و گروه منتفع شونده شامل اکثریت مردمی است که دارای وسیله نقلیه شخصی نیستند و بیشتر از حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. حال سؤال این است که در این مثال مشخص، قدرت و نفوذ کدام گروه بیشتر است؟ شاید در ابتدا به علت تعداد بیشتر گروه منتفع شونده، این پاسخ به ذهن خطور کند که قدرت و نفوذ گروه منتفع شوندگان (اکثریت مردمی که وسیله نقلیه شخصی ندارند) بیشتر بوده و بنا بر این، راه برای اتخاذ چنین تصمیمی از سوی دولت تسهیل می‌شود. با این وجود، طی دهه‌های گذشته، به رغم وجود اجماع نسبی در سطوح کارشناسی در بحث هدفمندسازی یارانه بنزین – که علاوه بر هدرروی منابع کشور، آثار اقتصادی و اجتماعی گسترده دیگری هم‌چون عدم توسعه حمل و نقل عمومی، افزایش ترافیک، آلودگی هوا، بیماری‌های مرتبط و... را نیز به دنبال داشته است- مشاهده می‌شود که اکثر دولت‌ها عملکرد موفقی در هدفمندسازی قیمت این حامل انرژی نداشته‌اند. چرایی این واقعیت با استفاده از دانش اقتصاد سیاسی قابل فهم است. تعداد بیشتر گروه منتفع شوندگان الزاما به معنای قدرت و نفوذ بیشتر آنان نیست. تعداد زیاد، ولی، غیرمتشکل گروه منتفع شوندگان اعمال فشار سیاسی لازم برای اجرای سیاست صحیح از سوی دولت را ممکن نمی‌سازد. ساختار غیرمتشکل منتفع شوندگان سبب می‌شود تا آن‌ها نتوانند از ابزارهای لابی، چانه‌زنی و مذاکره با سیاست‌گذاران به خوبی بهره ببرند. در مقابل، تعداد کمتر، ولی، متشکل گروه متضرر- شامل شرکت‌های خودروسازی، صاحبان وسایل نقلیه شخصی و... - از قدرت کافی جهت ایجاد فشار سیاسی، لابی و مذاکره با نهادهای تصمیم‌گیر و لغو چنین سیاستی برخوردارند.
▬    بنا بر این، با در نظر گرفتن چارچوب تحلیلی فوق، می‌توان بحث فساد و دستور رئیس‌جمهوری به معاون اول خود را از همین منظر تحلیل کرد. مقابله با فساد یک خواست عمومی است، اما، فضای اقتصادی سیاسی کشور تاکنون، اجازه رسیدگی صحیح به این موضوع را نداده است. هم‌چنین، اعمال تحریم‌های اقتصادی گسترده علیه کشور به طور طبیعی سبب کاهش شفافیت فعالیت‌های اقتصادی بویژه در حوزه بین‌المللی شده است. در واقع، سیاست‌گذار اقتصادی در بحث تحریم با یک بده بستان مواجه است که یک طرف آن تأمین نیازهای کشور از طریق فضای غیرشفاف واسطه‌گری و دلالی است و طرف دیگر آن شکل‌گیری سازوکارهای مولد فساد در اقتصاد کشور. از آن‌جا که جمع محدود واسطه‌گران و دلالان دارای ساختار شکل‌یافته‌ای هستند، از قدرت تعامل، لابی و چانه‌زنی بیشتری هم در جهت پیشبرد منافع خود برخوردارند.
▬    اما در خصوص دستورالعمل اجرایی رئیس‌جمهوری، به عنوان اولین نکته، باید توجه داشت آن‌چه از سوی رئیس‌جمهوری ابلاغ شده صرفاً یک دستور اجرایی است و به طور ویژه دربرگیرنده سیاست یا ساز و کار مشخصی در بحث مقابله با فساد نیست. در واقع، تا زمانی که به همین دستورالعمل اکتفا شود، امکان شناسایی دقیق گروه برنده و بازنده وجود ندارد و در فضای واقعی کشور تحولی مشاهده نخواهد شد. نکته دیگر آن‌که تعیین فرصت یک‌ماهه در دستورالعمل رئیس‌جمهور برای ارائه گزارش توسط معاون اول، هم می‌تواند به عنوان تهدید، و هم فرصت ارزیابی شود. اگر در این فرصت یک‌ماهه صرفاً به ارائه لیستی از ویژه‌خواران و سوءاستفاده‌کنندگان اکتفا شده و در عمل سیاست روشنی برای مقابله علمی و کارشناسی با مقوله فساد اتخاذ نشود، در این صورت، همان طور که اشاره شد، هم‌چون گذشته و به عنوان یک تهدید، تجربه‌ای به تجارب گذشته افزوده خواهد شد، اما، اگر اولویت اصلی در این یک‌ماه ارائه یک متدولوژی علمی و منطقی در گام اول برای مقابله با مقوله فساد و، سپس، شناسایی ساز و کارهای مولد فساد در دولت و سایر نهادهای کشور باشد، آن‌گاه، به عنوان یک فرصت می‌توان این گام را مقدمه‌ای برای برداشتن گام‌های تکمیلی و موفقیت‌آمیز در آینده قلمداد کرد. نکته آخر هم این‌که قوه مجریه به رغم نقش گسترده و بی‌بدیل آن در عرصه اقتصادی سیاسی، تنها متولی مسأله مقابله با فساد نبوده و نیست، بلکه قوای مقننه و قضائیه و سایر نهادهای کشور نیز هر کدام به نسبت سهمی که در اقتصاد و سیاست جامعه دارند، باید در این زمین مسؤول و پاسخگو باشند. شناسایی نقش و جایگاه هر دستگاه و نهاد در بحث کنترل فساد، خود از جمله مهم‌ترین محورها و الزامات کاری است که البته، باید با محوریت قوه مجریه، تعریف و تبیین شود.
برداشت از دنیای اقتصاد
هو العلیم

برداشت از مرکز آمار ایران؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    مرکز آمار ایران در جدیدترین گزارش خود نرخ بیکاری پاییز ۹۲ را اعلام کرد. این نهاد وابسته به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، نرخ بیکاری منتهی به پاییز امسال را ۱۰٫۳ درصد برآورد کرد که نسبت به فصل تابستان، کاهش ۰٫۱ درصدی را نشان می‌دهد.
▬    بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۱۰٫۳ درصد از جمعیت فعال کشور (تمام افراد ۱۰ ساله و بیشتر که طبق تعریف کار، شاغل یا بیکار بوده‌اند) بیکار بوده‌اند، که بیکاری در بین زنان از مردان بیشتر بوده است.
▬    مقایسه نرخ بیکاری پاییز ۹۲ نسبت پاییز ۹۱، نشان‌دهنده کاهش ۰٫۹ درصدی این شاخص است، به طوری که از ۱۱٫۲ درصد به ۱۰٫۳ درصد رسیده است.
▬    وضعیت اشتغال در بخش‌های مختلف نشان می‌دهد بخش خدمات با ۴۸ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. بخش‌های صنعت و کشاورزی نیز به ترتیب ۳۴٫۵ و ۱۷٫۵ درصد از سهم اشتغال را به خود اختصاص داده و در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
▬    این آمار بیانگر آن است که در بخش خدمات ۱۰ میلیون، در بخش صنعت هفت میلیون و ۲۰۰ هزار و در بخش کشاورزی سه میلیون و ۷۰۰ هزار نفر مشغول کارند که حدود ۲۱ میلیون شاغل را در کشور تشکیل داده است.
▬    نرخ مشارکت اقتصادی دیگر شاخصی است که در گزارش مرکز آمار ایران مورد توجه قرار گرفته است. بررسی نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ مشارکت اقتصادی: جمعیت فعال ۱۰ ساله و بیشتر تقسیم بر کل جمعیت ۱۰ سال و بیشتر ضرب در ۱۰۰) نشان می‌دهد ۳۶٫۷ درصد جمعیت در سن کار، از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند که نسبت به فصل مشابه در سال ۹۱، ۰٫۸ و نسبت به تابستان امسال، ۲٫۴ درصد کاهش داشته است.
▬    این آمار هم‌چنین، نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان کمتر بوده است. هم‌چنین، ۹٫۲ درصد جمعیت شاغل دارای اشتغال ناقص بوده‌اند که این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است.
▬    مرکز آمار ایران در بخش دیگری از گزارش خود، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال را ۲۱٫۶ درصد اعلام کرده و با بررسی سهم شاغلان ۱۵ ساله اثبات کرده ۳۷٫۶ درصد شاغلان به طور معمول بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند که این شاخص یکی از نماگرهای کار شایسته است و نشان می‌دهد بسیاری از شاغلان بیشتر از استاندارد، کار می‌کنند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال:.|.کل کشور:۵۲۲۶۴۷ (۲۰٫۸ درصد).|.نقاط شهری:۵۵۲۵۲۳ (۲۸٫۱ درصد).|.نقاط روستایی:۱۷۷۵۱۹ (۱۷٫۱ درصد)
نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال:.|.کل کشور:۱۵۶۲۷۳۱ (۲۱٫۶ درصد).|.نقاط شهری:۱۲۶۷۱۱۳ (۲۴٫۵ درصد).|.نقاط روستایی:۲۹۵۶۱۸ (۱۴٫۳ درصد)
سهم اشتغال در بخش خدمات:.|.کل کشور:۱۰۰۰۸۵۴۰ (۴۸ درصد).|.نقاط شهری:۸۵۹۰۴۷۹ (۵۸٫۵ درصد).|.نقاط روستایی:۱۴۱۸۰۶۰ (۲۲٫۹ درصد)
سهم اشتغال در بخش صنعت:.|.کل کشور:۷۱۹۵۵۱۳ (۳۴٫۵ درصد).|.نقاط شهری:۵۳۹۴۱۳۷ (۳۶٫۷ درصد).|.نقاط روستایی:۱۸۰۱۳۷۵ (۲۹٫۱ درصد)
سهم اشتغال در بخش کشاورزی:.|.کل کشور:۳۶۶۱۷۸۰ (۱۷٫۵ درصد).|.نقاط شهری:۶۹۸۶۹۸ (۴٫۸ درصد).|.نقاط روستایی:۲۹۶۳۰۸۲ (۴۷٫۹ درصد)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

░▒▓ بیکاری در کمین زاگرس‌نشین‌ها
▬    نرخ بیکاری به تفکیک استان‌ها از مهم‌ترین بخش‌های این گزارش مرکز آمار است. آن گونه که این نهاد ۳۱ استان کشور را مورد بررسی قرار داده، مناطق زاگرس‌نشین بالاترین نرخ بیکاری را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که زاگرس‌نشین‌ها منابع آبی و خاکی بزرگی را در اختیار خود دارند و بخش مهمی از محصولات کشاورزی و باغی کشور را به تولید می‌رسانند.
▬    جدول شماره ۳ گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که استان لرستان با نرخ بیکاری ۱۸٫۹ درصد بیشترین تعداد بیکار را به خود اختصاص داده که نسبت به فصل تابستان افزایشی ۴٫۲ درصدی را داشته است. پس از لرستان، گیلان با ۱۶٫۴، کردستان با ۱۶٫۱ و کرمانشاه با ۱۵٫۹ درصد بالاترین نرخ بیکاری را به خود اختصاص داده‌اند.
▬    استان‌های کهکیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و اردبیل نیز به ترتیب با ۱۴٫۷، ۱۳٫۹ و ۱۲٫۶ درصد در رده‌های دیگر بالاترین‌های نرخ بیکاری قرار گرفته‌اند.
▬    اما بهشت اشتغال در پاییز امسال به استان گلستان متعلق بوده که نرخ بیکاری در آن ۴ درصد برآورد شده است. پس از این استان، کرمان، هرمزگان و سمنان به ترتیب با ۵٫۴، ۵٫۸ و ۵٫۹ درصد کمترین نرخ بیکاری را به خود اختصاص داده‌اند تا مدیران این استان‌ها با دغدغه کمتری نسبت به اشتغال مطالبات مردم خود را پیگیری کنند.
برداشت از دنیای اقتصاد
هو العلیم