سن آگوستین در «شهر خدا»
• این شهر دنیوی و زمینی (دنیوی از این جهت که چون به تحمل رنجهای جاودان محکوم شد، دیگر شهر نخواهد بود) از تمام نعمتهایی که روی زمین هست و از تمام خوشیهایی که حاصل دسترسی به آن نعمتهاست، برخوردار است.
• اما از آنجا که هیچ کدام از این نعمتهای دنیوی، آن خیر و فلاحی نیست که صاحبش را از قید آلام و مصایب برهاند، لذا شهری که از آن صحبت میکنیم، در داخلهاش دستخوش نزاعها، اختلافات شدید، منازعات خشم آلود، و از همه بدتر، اسیر اشتهایی است که هرگز از به دست آوردن پیروزیهای خونین و مرگبار سیر نمیشود.
• زیرا هر قسمت از این شهر که بر ضد قسمت دیگر میجنگد تمایلش این است که فاتح جهان باشد، در حالی که اگر به چشم بصیرت نگاه کنیم، هموست که غلام حلقه به گوش فساد است و اگر شاهد فتح را در آغوش کشید، بیدرنگ شروع به بالیدن و خودستایی میکند و در نتیجه، باعث انهدام خویشتن میگردد. اما اگر اوضاع و احوال دنیوی را در نظر بگیریم و از آمادگی بشر برای ریختن خون همنوعانش (در راه کسب پیروزی) احساس غم و اندوه کنیم تا اینکه از نتایج همان پیروزی شاد و خرسند باشیم، خواهیم دید که فتح به دست آمده، مرگبار است، زیرا که حاکمیت را در قلمروی که یک بار فتح شده است، نمیتوان برای همیشه حفظ کرد.
• نیز نمیتوان هدفهای چنین شهری را بالنفسه فقط به این دلیل که سیل و رضایت ساکنانش را تأمین کرده است، «خیر» نامید، چون که اینان طالب صلح زمینی هستند، به قصد تأمین هدفهای پست جهانگشایی که همان هدفها را از راه جنگیدن و تسخیر زمینهای دیگران به دست میآورند. حال، اگر در این کشمکش پیروز شدند، و توانستند تمام مقاومت طرف را از بین ببرند، بظاهر صلحی نصیبشان خواهد شد که اگر درست دقت کنیم، صلح حقیقی نیست، زیرا که طرف دیگر (که او هم به همین قصد ولی با فرجامی چنین بد، جنگید و مغلوب شد) از آن صلح بی نصیب است.
• چنین صلحی که مردم دنیا برای به دست آوردنش تن به جنگهای مشقت بار میدهند و به خیال خود آن را در نتیجه پیروزیهای باشکوه به دست میآوردند، صلح نیست، خصوصاً هنگامی که حق با طرف مغلوب باشد. اما هنگامی که حق با طرف پیروز باشد، کیست که فتح آنان را تبریک نگوید و از صلحی که در پایان جنگ نصیبشان شده است خوشحال نگردد؟ این گونه، پیروزیها بلاشک خوبند، و جزء عطایای خیر الهی شمرده میشوند.
• اما اگر مردمان این دنیا چیزهایی را که متعلق به آن شهر سماوی و روحانی است- شهری که صلحش پایدار و ابدی است- در قبال فتوحات جهانی و خواستههای این جهان ندیده بگیرند، و مواهب این دنیا را بر نعمتهای آن دنیا ترجیح دهند، قطعی است که رنج و فلاکت به آنها روی خواهد آورد و بر بدبختیهای موجودشان خواهد افزود.