طرح مسأله امروز تفكر اجتماعي اسلامي؛ افسوس نابودی عظمت مسلمين
← زمینه تاریخی
← تسخیر هند توسط انگلستان
← غلبه روسیه به ایران
← محمد علي پاشا، خديو مصر شد
← سید جمال الدین اسدآبادی تا برخورد با سر سید احمدخان، به حمایت از اندیشههای جدید مشهور بود
← هم سید و هم سر سید احمدخان بر الزام آموزش علوم امروزی برای مسلمانان و مشرب عقلی ایمان داشتند
← پدیدارشناسی دین:
← نتایج اعتقادی دین:
← انسان، اشرف مخلوقات است
← متدینان، بر سایرين شرافت دارند
← زندگی در این جهان برای بهرهمندی از کمالات
← نتایج اخلاقی دین:
← حیا
← امانت
← صداقت
← مادیگرایان، میكوشند تا عقاید و خصال فوق را به سه شیوه انكار كنند:
← رواج این اعتقاد که تمام ادیان باطل و خرافه هستند
← انسان همچون سایر حیوانات است
← انکار حیات پس از مرگ
← راه حل: وحدت و خلافت( آنچه از جانب رشيدرضا پيگيري ميشود…)
دفاع از علم مدرن؛ پاسخ به ارنست رنان
← رنان در یک سخنرانی مدعی شده بود: اسلام با روح علمی و فلسفی مخالفت دارد و خاصه، اعراب ذاتاً از فراگرفتن علم و فلسفه ناتوانند. آنچه از علم و فلسفه نیز در جهان اسلامی پیدا شده به همت مردم غیر عرب در میان مسلمانان راه یافته است
← سید در جواب مینویسد:
← همگان میدانند که با ظهور اسلام اعراب با سرعتی شگفتآور علوم ایرانی و یونانی را جذب کردند
← علم و فلسفه در سایهی حکومت عرب به پیشرفت خود ادامه داد
← روا نیست فیلسوفان اندلسی چون ابن باجه و ابن رشد و ابن طفیل را به این دلیل که در بلاد عرب نزیستهاند عرب ندانیم، چرا که به هرحال زبان ایشان عربی بوده
← سید رفتار زمامداران با علم را یکی از دلایل انحطاط یکبارهی تمدن عرب پس از آن گذشتهی درخشان عنوان میکند
نقد نيرومند اخلاقی به جهانبینی مدرن؛ «بیچاره طفل شیرخوار!»
← آسیبشناسی سطح كلان
← فتنهها(حوادث(مصائب(خونخواری و ستم(استعمار
← علتیابی در سطح خرد
← دشمن باطنی كه تو را در مقابل ظلمه به جبن میافكند(خیانت(رنگ به رنگی مكرر نفس(سراب آرزوها(سطمع بیپایان)
← كبر و عجب و خودشیفتگی(دنیا پر از ناملایماتی است كه وجود بیهمتای تو را درك نمیكند(غم و حسرت(ریا و نفاق پیشه خواهی كرد و با هیچ كس براستی سلوك نخواهی كرد(راز لذایذ نیكو بینیازی خواهی نمود و از اوهام باطل تغذیه خواهی نمودنهزارها بدعت خواهی گذاردهرفته رفته دشمن هر خیری و طالب هر شری خواهی شد)(خواست برتری در همه چیز(از این همه لئامت حیا نخواهی كرد(عمر گرانبها را به عداوت با دیگران خواهی گذراند
← این ناملایمات از آن برمیخیزد كه دنیا تو را به دو بیماری مبتلا میكند:
← تشنگی میافزاید؛
← نوشیدنی تو را چیزی میكند كه تشنگی تو را نكاهد
شیخ محمد عبده
← رساله التوحید؛ همبستگی عقل و دین
← اسلام اصولاً راه حل تمام مشکلات امروزی مسلمانان را در خود دارد
← اسلام پشتیبان عقل است و ایمان زمانی تکمیل خواهد شد که بر پایۀ عقل استوار شود
← دین و اصلاح اجتماعی
← وی مفاهیمی چون سودبخشی را با مصلحت، دموکراسی را با شوری، و افکار عمومی را با اجماع در اسلامی برابر میدانست
← در تطبیق شریعت با مسایل روز باید دو اصل را در نظر داشت
← اصل مصلحت یا استصلاح
← عدول از نتایج قیاس برای رعایت مصالح مردم
← نتیجه اینکه اگر قاعدهای برگرفته از قرآن و سنت به زیان مسلمانان باشد، میتوان به حکم مصلحت آن را کنار گذاشت
← اصل تلفیق که مقصود از آن، آمیختن احکام مذاهب چهارگانه اهل سنت در حل مسایل اجتماعی است
← نتیجۀ این تلفیق، پیدایی نظامی جدید در حقوق اسلام بود
← حقوقدانان مصری از تلفیق برای توجیه تفسیرهای خود از شریعت به شیوهای متناسب با روح زمانۀ خویش یاری گرفتند
← با استفاده از تلفیق قانون مدنی مصر در 1948 شریعت اسلامی را تنها بعنوان یکی از منابع خود علاوه بر عدالت فطری و عرف و حقوق اروپایی پذیرفت
محمد رشيد رضا
← نگارش تقريرات محمد عبده(تا كريمه 126 سوره نساء) در تفسير المنار، و تكميل آن(تا كريمه 53 سوره يوسف)
← خلافت
← گرایش به سلفیه برای راه بردن به اسلام اصیل
← برداشت اخوانالمسلمین از اسلام صورت موكد برداشت رشيد رضاست
عبدالرحمنکواکبی
← رساله امالقری:
← وی یکی از شروط اصلاح تفکر دینی را اثبات سازگاری علم و دین معرفی میکند
← تلاش برای اثبات اینکه بسیاری از حقایق این روزگار که به اختراعات اخیر اروپاییان نسبت داده میشود در قرآن از آنها به صراحت یا اشارت سخن آورده شده است
← یکی از دلایل پیشرفت علوم در قرنهای آغازین تاریخ اسلام این بود که دانشمندان و فلاسفۀ مسلمان اساسا حساب علم را از دین و از اعتقادات رایج دینی جدا میکردند و اصراری نداشتند که حقایق علمی و فلسفی را وارد معارف دینی کنند
← كتاب طبایعالاستبداد:
← نویسندگان مسلمان پیشین مباحث سیاسی را با مباحث اخلاقی، مذهبی، ادبی و تاریخی و حقوقی آمیختهاند
← مستبدان همواره از دین برای استوار کردن پایههای فرمانروایی خویش یاری جستهاند
← ولی مستبدان از علوم معطوف به زندگی بیم و هراس دارند
← نظام مطلوب سیاسی در اسلام را نظامی آمیخته از اصول دموکراسی و آریستوکراسی میداند
← خلافت
← وی بازگرداندن خلافت به اعراب را یکی دیگر از راههای پیراستن خرافات از دین اسلام مطرح میکند
← خلیفه تنها باید به رهبری دینی مسلمانان بپردازد و از دخالت در سیاست بپرهیزد
علی عبدالرازق
← كتاب الاسلام واصولالحکم
← نزد اهل سنت، اطاعت از خلیفه بر همگان فرض بوده و تنها به واسطۀ بیعت با خلیفه، ایمان مسلمانی را کامل میدانند
← به باور عبدالرزاق، نمیتوان وجوب خلافت را از قرآن كریم و احادیث نتیجه گرفت.
← تنها یک محمل برای ضرورت شرعی خلافت باقی میماند و آن اجماع است
← عبدالرازق برای اینکه بطلان دعوی اجماع را نیز ثابت کند از تاریخ اسلامی شاهد میآورد و میگوید اجماع خواه به معنای اجماع صحابه و تابعان پیامبر یا خواه اجماع علما مسلمین یا عامۀ مسلمین باشد هیچگاه بطور صریح در تاریخ اسلام روی نداده است
← وی معتقد است خلافت جز جنگ و خونریزی و زیانهای اجتماعی نتیجۀ دیگری به بار نیاورده است
← نکتۀ مهم در احکام قرآن و شریعت دربارۀ حکومت این است که از شکل و ساختار حکومت در آن سخنی گفته نشده است، یعنی شارع معین نکرده که حکومت مسلمانان باید مقید باشد یا مطلق، پادشاهی باشد یا جمهوری، استبدادی باشد یا مشروطه، دموکراتیک باشد یا سوسیالیست
منابعی برای مطالعه افزون
← برنارد لوییس (1383)، مشكل از كجا آغاز شد؟ تأثیر غرب و واكنش خاورمیانه، ترجمه شهریار خواجیان، تهران، اختران.
← هرایر دكمجیان (1366)، اسلام در انقلاب؛ جنبشهای اسلامی معاصر در جهان عرب. بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی، ترجمه حمید احمدی، تهران، كیهان.