برداشت از وبگاه «ساعت ۲۴»؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
░▒▓ توضیحات خانم آیه کاتبی دبیر کمیته بازنگری قراردادهای نفتی ایران
▬ کمیته بازنگری قراردادهای نفتی در مهرماه سال ۱۳۹۲ به دستور وزیر نفت با دستور کار ذیل تشکیل شد:
• کاربرد الگوهای قراردادی مناسب برای اجرای برنامههای توسعه میدانهای نفت و گاز و افزایش ظرفیت تولید کشور.
• مطالعه و ارزیابی قراردادهای بیع متقابل نفتی که الگوی جاری کشور است.
• فراز و نشیبهای این خانواده قراردادی در طول قریب به ۲۰ سال گذشته بویژه سالهای اخیر.
• مدل جدید باید در چارچوب سیاستهای کلی ابلاغی، قانون نفت و دیگر اسناد بالادستی باشد.
• اصلاح ساختار الگوی قراردادی با هدف حفظ هر چه بهتر منابع کشور و تداوم حاکمیت ملی بر منابع هیدروکربوری.
• بررسی الگوهای منطقهای و ارزیابی نقاط قوت و ضعف آنها در ارتباط با صنعت نفت ایران.
• جلب سرمایهها و بهترین فنآوریهای نوین و استفاده از تجارب صنعت نفت کشور.
▬ این کمیته قراردادهای ۳۳ کشور تولیدکننده نفت، پایاننامههای نوشته شده در مورد قراردادهای بالادستی در دانشگاههای داخل و خارج از کشور (۷۱ پایاننامه)، گزارش اداره برنامهریزی شرکت ملی نفت ایران، مطالعه مقالات و تحقیقات انجام شده در مورد قراردادهای جدید در منطقه و کاربردی بودن یا عدم کاربردی بودن آن را مطالعه کرد. علاوه بر این وضع موجود از دیدگاه را نیز از نظر کارشناسان و شرکتهای داخلی و بینالمللی، مقایسه قراردادهای کشورهای تولیدکننده نفت، بررسی ساختار مدل مفهومی قرارداد نفتی و مجموعه مقایسهای مواد قراردادهای نفتی را ارزیابی کرد.
▬ این کمیته توسعه میادین نفت و گاز بویژه میدانهای مشترک، ضرورت نزدیک شدن به رویههای پذیرفته شده بینالمللی، رشد رقابتی سرمایهگذاریهای نفتی در منطقه، ۲۰ سال تجربه قراردادهای بیع متقابل، افزایش جذابیت قراردادها در مقایسه با بیع متقابل برای افزایش سرمایهگذاری، جذب فناوری روزآمد و تغییرات مثبت فضای سیاسی را از ضرورتها دلایل اساسی بازنگری قراردادهای نفتی بودند که استحصال شدند.
▬ مهمترین اهداف بازنگری عبارتاند از:
• ایجاد تحول در فرآیند توسعه، اکتشاف و بهرهبرداری بهینه میادین نفت و گاز کشور
• تسریع در بهرهبرداری از میادین مشترک
• افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفت و گاز
• انتقال دانش و فناوری روز دنیا به ظرفیتهای داخلی و بومیسازی آن
• کاهش هزینهها و ریسک کشور در اکتشاف، توسعه و تولید از میادین
• همسوسازی منافع سرمایهگذار و کشور
• جلب سرمایه لازم در بخشهای اکتشاف، توسعه و بهرهبرداری میادین نفت و گاز
• کمک به روند بینالمللی شدن صنعت نفت
• کمک به تسریع روند کاهش تحریمها
▬ آیه کاتبی ده اصل در مدل جدید قراردادهای نفتی را به شرح زیر یادآور شد:
۱- حفظ حاکمیت و مالکیت دولت بر مخازن نفت و گاز
۲- حفظ حداکثری منافع ملی
۳- انطباق با قوانین و مقررات داخلی کشور
۴- ایجاد شرایط برد – برد برای طرفین قرارداد
۵- همسوسازی منافع طرفین
۶- ثبات و پایداری روابط قراردادی طرفین
۷- همکاری در انجام عملیات توسعه و تولید
۸- بهرهبرداری بهینه و کارآمد
۹- بهبود روند انتقال تکنولوژی
۱۰- بینالمللی شدن صنعت نفت
▬ او افزود: مدل جدید برای مناطق و شرایط زیر انعطافپذیر است:
۱- اکتشاف
۲- اکتشاف و توسعه توأمان
۳- افزایش ضریب بازیافت (EOR/IOR)
۴- میادین مشترک
۵- اکتشاف، توسعه و تولید در مناطق پر ریسک و آبهای عمیق
۶- اکتشاف، توسعه و تولید و افزایش ضریب بازیافت به صورت پیوسته
۷- توسعه میادین مکشوفه
▬ آیه کاتبی کاربرد مدل جدید قراردادهای نفتی را در ادامه برای حاضران تشریح کرد و گفت: دسته اول قراردادها این گونه است که بلوکهای اکتشافی بر اساس نتایج مطالعات و شناخت نسبی پتانسیل منطقه و تعیین میزان ریسک اکتشافی آن توسط شرکت ملی نفت ایران تعریف میشود و به متقاضیان داده میشود که در صورت پذیرش قرارداد منعقد میشود. پس از عقد قرارداد اکتشاف در صورتی که میدان یا مخزن نفت کشف شود و توسعه و تجاری شدن میدان آشکار شود تولید و توسعه و ادامه بهرهبرداری ممکن میشود.
▬ دسته دوم از کاربرد قراردادهای جدید نفتی این است که طرح توسعه و ارزیابی اقتصادی توسط شرکت ملی نفت ایران که فقط در حد راهنمایی و برگزاری مناقصه است تهیه شده و پس از تأیید طرح پیشنهادی پیمانکار به انعقاد قرارداد منجر میشود که در این روش توسعه به صورت پلکانی خواهد بود و البته، تلاش ما این است که دوره بهرهبرداری همراه با صیانت از چاه و مخزن باشد.
▬ دسته سوم از قراردادهای جدید این گونه است که مطالعه روشهای روزآمد توسط شرکت ملی نفت ایران انجام و به عقد قرارداد منجر میشود. قراردادهایی از این دست به قراردادهای انجام عملیات بهبود یا افزایش ضریب بازیافت در میدانها و مخزنهای در حال بهرهبرداری میرسد.
▓ دوره حضور شرکتهای بینالمللی
▬ یکی از مسائل بسیار با اهمیت در مدل جدید قراردادهای نفتی به دوره حضور شرکت نفتی بینالمللی در میدانهای نفت ایران است. در قرارداد جدید پیوستگی قابل ملاحظهای میان دورههای اکتشاف و تولید و بهرهبرداری وجود دارد. در حالی که دوره حضور شرکتهای نفت بینالمللی در قراردادهای نفتی قدیم حدود ۵ تا ۷ سال بود در قراردادهای جدید این دوره به ۲۰ تا ۲۵ سال افزایش یافته است. در قراردادهای جدید چند الزام برای انتقال تکنولوژی به شرکتهای ایرانی دیده شده است که شامل:
۱- الزام مشارکت با شرکتهای صاحب صلاحیت نفتی ایران
۲- الزام به خرید خدمات و کالای ایرانی به میزان حداقل ۵۱ درصد طبق قانون مربوطه
۳- الزام به اجرای برنامههای آموزشی بر اساس نیازهای روز صنعت نفت ایران در هر پروژه
۴- الزام استخدام حداکثری پرسنل ایرانی در تمام سطوح
▬ در حال حاضر، مهمترین چالش فناوری در بخش بالادستی نفت افزایش ضریب بازیافت نفت از مخازن است که باید به آن توجه شود.
░▒▓ توضیحات آقای سید مهدی حسینی رییس کمیته بازنگری قراردادهای نفتی ایران
▬ حسینی در پاسخ به این پرسش ساعت ۲۴ که آیا مدل جدید قرارداد در هیأت دولت تصویب شده است و آیا باید مجلس در این قراردادها اظهارنظر قانونی کند، گفت: مدل جدید قراردادهای نفتی در هیأت دولت به طور کامل بررسی و به تصویب اعضا رسیده است.
▬ وظیفه مجلس این است که هر نوع قراردادی را بررسی کند و مرکز بررسیهای قانونی مجلس بدون تردید این قراردادها را نیز بررسی خواهد کرد، اما، اینکه باید مجلس این مدل جدید قراردادهای نفتی را تصویب کند تا اجرایی شود، چنین ضرورتی وجود ندارد.
▬ خبرنگار ساعت ۲۴ به حسینی یادآور شد با توجه به اهمیت این قراردادها که پس از سپری شدن ۲ دهه از اجرای قراردادهای بیع متقابل و احتمال اینکه منتقدان دولت با این طرح ناسازگار باشند وجود دارد، پرسید آیا شما در این باره روشنگری کردهاید؟
▬ حسینی گفت: برای اینکه مدل جدید قراردادهای نفتی ایران با بیشترین همراهی مواجه شود تاکنون، ۹۵ نشست برای گروههای مختلف اقتصادی، علمی، نفتی و گروههای دیگر برقرار شده است و به همه کسانی که فکر میکردیم بخواهند این طرح را به خوبی بشناسند توضیح دادهایم.
▓ نکات ریز طرح
▬ رییس کمیته بازنگری قراردادهای نفتی پس از توضیح درباره شرایط امروز بازار نفت و گاز و اینکه تحولات آن به کدام سمت میرود، گفت: در حال حاضر دو نوع قرارداد نفت شامل قرارداد ترتیبات امتیازی و قرارداد ترتیبات قراردادی وجود دارد که همه کشورهای دارنده نفت برای توسعه فعالیت میدانهای نفت و گاز از این دو قرارداد و روشهای گوناگون آنها استفاده میکنند. ترتیبات خدماتی سه روش دارد که عبارتاند از «قراردادهای خدماتی ساده»، «قراردادهای خدماتی با ریسک» و قراردادهای خدمات تلفیقی».
▬ قراردادهای مشارکتی شامل «مشارکت در تولید» و «مشارکت در منافع» است. برخلاف آنچه که شاید تصور شود قراردادهای مشارکتی هنوز در شماری از کشورها وجود دارد و بر اساس آن عمل میشود پیش از آنکه به ادامه بحث درباره مسائل فنیتر قرارداد اشاره کنم لازم است یادآور شوم که «میدان نفتی» یک موجود زنده است که رفتارهای آن در طول زندگی شامل کودکی، جوانی، میانسالی و کهنسالی قابل پیشبینی نیست و به همین دلیل است که نمیتوان قرارداد درباره میدان نفتی را به گونهای منعقد کرد که حتماً همان باشد که در روشهای ریاضی مرتبط با آن پیشبینی کردهایم.
▬ از آنجایی که میدانهای نفتی قابل پیشبینی نیست قراردادهای نفت و گاز نیز باید گام به گام باشد و از انعطاف بالا برخوردار باشد. به همین دلیل است که نمیتوان به مدیران شرکتهای نفت و پیمانکاران اعداد قطعی و غیرقابل تغییر داد و نباید پیشبینیها درباره میزان سرمایهگذاری، میزان تولید، میزان سود و هزینه به رقمهای قطعی بسنده کرد و گفت که جز این اعداد نمیتوان به چیز دیگری اعتماد کرد. مدل جدید قراردادهای نفتی ایران این ویژگیهای رفتاری میدانهای نفتی را در کانون توجه قرار داده است.
▓ قراردادهای نفت ایران در پویش تاریخ
▬ سید مهدی حسینی پس از آن و پیش از ورود به سایر بحثها درباره ماهیت قراردادهای نفت ایران گفت: پیش از انقلاب و تا سال ۱۳۵۳ قراردادهای نفت ایران با کنسرسیوم قراردادهای مشارکتی بود که به نظر من به عنوان کارشناش قراردادهای مفیدی بود. در سال ۱۳۵۳ ایران از شرایط استفاده کرد و در قراردادهای یادشده سهم ایران را افزایش داد. پس از آن ایران قراردادهای تازهای را بویژه برای نفت و گاز ایران در دریا منعقد کرد که شرکت ملی نفت را در موضع بالایی نسبت به شرکای خارجی قرار داد.
▬ پس از پیروزی انقلاب اسلامی شورای انقلاب اسلامی همه قراردادهای نفت ایران را با شرکتهای خارجی لغو کرد. اروپاییها و امریکاییها از ایران شکایت کردند و کار تا جایی پیش رفت که کشتیهای نفت ایران توقیف میشد. اروپاییها از ایران شکایت کردند و مسأله حل و فصل شد. امریکاییها، اما، به دلیل مسائل فیمابین با ایران از طریق دادگاه لاهه و بیانیه الجزایر مسائل خود را با ایران حل و فصل کردند که حدود ۱۰ سال طول کشید و مذاکرات سختی بود. گروه ایرانی طرف مذاکرات با امریکاییها که من نیز در آن حضور داشتم مذاکرات سختی انجام دادند و کامیابیهایی به دست آمد.
▬ در دوران جنگ کار سخت بود و پس از جنگ و در شرایطی که قیمت نفت هر بشکه ۸-۷ دلار بود ایران تلاش کرد کار تازهای کند. پس از جنگ که مدیریت اکتشاف وزارت نفت را بر عهده داشتم پولی برای توسعه میدانهای نفت و گاز نبود و برای اینکه از قطر عقب نیفتیم و میدانهای مشترک نفت را بتوانیم برداشت کنیم با استفاده از فاینانس کار را شروع کردیم. در چنین شرایطی بود که قراردادهای بیع متقابل به وسیله نیروهای کارشناس در وزارت نفت تدوین و برای قراردادها معرفی شود.
▬ در آن روزگار ایران اصولاً با شرکتهای بینالمللی نفت نگاه بدبینانه داشت و میخواست در قراردادها سختگیرانه عمل کند. این بدبینی نسبت به شرکتهای نفت و گاز جهان بر نوع قرارداد به لحاظ مالی و اقتصادی و، حتی، انتقال تکنولوژی اثر گذاشت و گونهای شد که همه منافع برای ایران و همه ضررها برای شرکتهای طرف قرارداد بود. به همین دلیل بود که آنها به قرارداد بیع متقابل به عنوان قرارداد یک بار مصرف نگاه کرده و پس از عقد یک قرارداد هرگز حاضر نشدند با ایران قرارداد تازهای منعقد کنند.
▬ بررسیها نشان میدهد از کل قراردادهای نفت مطابق با قرارداد بیع متقابل فقط یک شرکت خارجی توانست سود ببرد، ولی، بقیه به نوعی با زیان مواجه شدند و دیگر حاضر نشدند با ایران قراردادی منعقد کنند و پیش از تحریم همین عامل رفتن آنها از ایران شد. اگر چه این قراردادها از نظر اقتصادی به نفع ایران شد، اما، کار برای توسعه نفت و گاز را بدون شرکتهای خارجی سخت کرد.
▬ شاید بپرسید چرا شرکتهای نفت جهان حاضر شدند با ایران قراردادی ببندند که به زیان آنها بود. دلیل عقد قراردادها این بود که در آن سالها قیمت تولید هر بشکه نفت از میدانهای نفت ایران حدود ۲ دلار بود، اما، در خارج از اوپک برای استخراج هر بشکه نفت باید ۲۰ دلار هزینه میشد.
░▒▓ پاسخ و پرسش
▬ عباس ملکی پس از پایان صحبتهای مهمانان پرسید: در یک دوره زمانی ۵ تا ۷ سال که شاید برای رسیدن به تولید و بهرهبرداری زمان نیاز داریم هزینههایی انجام میشود، این هزینهها را چه کسی میدهد.
▬ آیه کاتبی پاسخ داد: همه هزینههای انجام شده بر دوش شرکت طرف قرارداد است تا جایی که به تولید برسیم.
▬ حسینی نیز در جواب به ملکی توضیح داد: برای ایجاد جذابیت در قراردادهای جدید تعیین شده است که از طرف ایران قسطبندی شود تا سرمایهگذاریهای ابتدایی بلافاصله پس از بهرهبرداری اولیه انجام شود. تولیدکننده از محل همان درآمدهای اولیه از ایران پول میگیرد و ادامه توسعه با همین پولها ممکن میشود. در مدل جدید این گونه دیده شده است که پرداختهای ایران بر اساس هزینه نباشد که شرکتهای طرف قرارداد از این سو به داستان نگاه کرده و هزینهها را افزایش دهند. در این قراردادها هر چه تولید بیشتر شود درآمد طرفین افزایش مییابد.
░▒▓ مهم
▬ یکی از دانشجویان پرسید: آیا ماهیت قراردادهای جدید نیز محرمانه است؟
▬ آیه کاتبی جواب داد: بلی. متن قراردادهای منعقد شده با شرکتهای خارجی بر اساس مدل جدید نیز محرمانه خواهد بود. البته، همین طور که اینجا برای شما توضیح دادیم مدل جدید قراردادها به لحاظ فنی، اقتصادی، مالی در اختیار افکار عمومی قرار میگیرد، اما، نمیتوان متن قراردادها با شرکتها را به دلیل محدودیتهای قانونی انتشار داد.
▬ شباهت قراردادهای جدید پیشنهادی توسط کمیته بازنگری قراردادها با قراردادهای نفت عراق پرسش بعدی بود که حسینی جواب داد: بررسیهای زیادی انجام شده است و من معتقدم قراردادهای جدید ایران با آنچه عراقیها تهیه کردهاند کم است. عراق برای رقابت با ایران و عربستان مزیتهای قابل توجهی برای سرمایهگذاری پیشبینی کرده است و در اربیل عراق این مزیتها اضافه شدهاند، اما، قراردادهای جدید ایران تفاوتهای قابل توجه با عراقیها دارد. ما رقابتها را میبینیم و منعطف عمل خواهیم کرد.
▬ وی ادامه داد: من نمیتوانم درباره درجه کارایی و مفید بودن قراردادهای جدید عددی بدهم و باید دید این قراردادها با واقعیتهای بازار چگونه سازگار میشوند.
▬ آیه کاتبی نیز گفت: محدودیتهایی برای کار شرکت ملی نفت ایران وجود دارد که شاید به آنها باید توجه شود. یکی از این محدودیتها منع قانونی برای تأسیس شرکتهای تازه به وسیله شرکت نفت است که برای انتقال تکنولوژی شاید یک دستانداز احتمالی باشد.
▬ حسینی نیز یادآور شد که قراردادهای جدید به گونهای طراحی شدهاند که دست دلالها را میبندد و شرکتهای خارجی نمیتوانند با قراردادهای صوری انتقال تکنولوژی به ایران را انجام ندهند. در قراردادها دیدهایم که بدون مشارکت یک شرکت ایرانی در مرحله توسعه میدان نفتی کاری انجام نخواهد شد.
▬ آیه کاتبی درباره اینکه آیا صیانت از میدانهای نفتی در قرارداد جدید جایگاه محکمی دارد گفت: ما همه الزامهای کار را دیدهایم، اما، محدودیتهایی هم وجود دارد و اصولاً در این قرارداد صیانت از میدانها خط قرمز ایران به حساب میآید.
▓ نوع نگاه
▬ حسینی در پاسخ به یکی از پرسشکنندگان که گفت: شما نگاه خوشبینانه زیادی به شرکتهای خارجی دارید، گفت: من از دوستان میخواهم نگاهها تعدیل شود. در صورتی که منافع ایران و شرکتهای نفت بینالمللی همراه و سازگار باشند ضرورتی ندارد که آنها بخواهند کار انتقال تکنولوژی به ایران را انجام ندهند. یادمان باشد البته، این انتقال کار سادهای نیست، اما، ایران از نظر داشتن مهندسان تراز اول در بخشهای مختلف یک کشور نیرومند است.
هو العلیم