فیلوجامعه‌شناسی

درس‌هایی از ماجرای یمن برای روشنفکران ما

فرستادن به ایمیل چاپ

دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر


░▒▓ اشاره
‏▬‏    ماجرای یمن، درس‌هایی برای روشنفکران ما دارد؛ کسانی که در به خاطر سپردن پیشینه مداخلات آشکار اروپایی‌ها و امریکایی‌ها ‏در کشور ما، با ‏مشکل مواجه‌اند؛ از پرتقالی‌ها و غصب جزیره هرمز و کمپانی هند شرقی و تهاجم روسیه و ... تا کودتای بیست و هشت ‏مرداد و مشارکت بی‌پرده در جنگ ‏عراق علیه ایران. روشنفکران ما اکیداً دوست دارند تا با این منابع تهدید ثابت کشور ما طی دویست سال ‏اخیر، طرح «رفاقت گرگ و میش» بریزند.‏
‏▬‏    سخن از مفهوم «حاکمیت ملی» است...‏
‏▬‏    گفتگوی خبرگزاری فارس با آلن ایر، سخنگوی وزارت خارجه امریکا، در مورد منطق متناقض ایالات متحده و متحدانش، در قبال ‏مفهوم ‏‏«حاکمیت ملی» در یمن و اوکراین، تمایز این دو کشور، یکی در خاور میانه و دیگری در غرب اروپا را آشکار می‌سازد، و به خوبی ‏نشان می‌دهد که چرا ملل ‏غرب آسیا که در طول تاریخ از هوشمندترین مردم دنیا بوده‌اند، اما طی دویست سال اخیر نتوانسته‌اند به سطح ‏مطلوبی از توسعه دست یابند.‏
‏▬‏    در واقع، در این گوشه از جهان، مفهوم «استقلال» ملت‌ها از دست رفته است، و هر گاه، آن‌ها به سمت یک حکمرانی اتحاد ملی ‏پیش می‌روند، ‏نیروهایی از خارج برای استمرار آشفتگی سیاسی و تضمین ثبات‌زدایی وارد عمل می‌شوند.‏

‏░▒▓ قضیه
‏▬‏    خبرگزاری فارس (خبر شماره ۱۳۹۴۰۲۱۶۰۰۰۸۶۵) از سخنگوی وزارت خارجه امریکا پرسیده است: «در حالی که مسأله یمن، ‏مسأله داخلی ‏بود، و رئیس‌جمهور هم استعفا داده بود، عربستان علیه این کشور دست به اقدام نظامی زد. سؤال ما این است که واشنگتن بر ‏اساس چه مبنای قانونی و چه ‏مبنایی در حقوق بین‌الملل دست به حمایت از این عملیات زده است؟» در پاسخ، آلن ایر گفت: «پاسخ من این ‏است که ما از حق و توانایی عربستان سعودی ‏برای دفاع از مرزهای جنوبی‌اش و همین‌طور برای از بین بردن تسلیحات سنگین و موشک‌ها ‏که تهدیدی برای امنیت عربستان سعودی هستند، حمایت ‏می‌کنیم». خب؛ انگار نه انگار که این همه مناطق مسکونی و زن و کودک طی این ‏مدت هدف قرار گرفته‌اند.‏
‏▬‏    در ادامه، خبرگزاری فارس پرسید: «می‌دانید که وضعیت یمن از جهاتی به وضعیت اوکراین شباهت دارد. در هر دو کشور ‏رئیس‌جمهور به دلیل ‏اعتراضات داخلی کشور را ترک کردند و اتفاقاً رئیس‌جمهور یمن استعفا هم داده بود، اما آقای یانوکوویچ استفعا هم ‏نداده بود. واشنگتن در اوکراین از ‏آشوبگران دفاع کرد و دولت را فاقد مشروعیت خواند، اما در یمن درست نقطه مقابل، یعنی طرف حکومت ‏را گرفت و از دخالت خارجی در این کشور ‏حمایت کرد، در حالی که در اوکراین روسیه را به دخالت خارجی متهم کرد. این استاندارد دوگانه ‏را چطور تفسیر می‌کنید؟» و آلن ایر این چنین، با استعمال ‏واژه مبهم «اقدامات ثبات‌زدا» از پاسخ طفره رفت: «من این فرض شما را قبول ندارم، ‏یعنی وضعیت آن‌ها فرق دارد و اوضاع یمن منحصر به فرد است. از این ‏نظر که عربستان به دلیل اقدامات ثبات‌زدایی که صورت گرفت، ‏مجبور شد تا کاری بکند».‏

‏░▒▓ برهان

‏░▒▓ تز ۱.‏
‏▬‏    فضای سیاسی کشورهای حوزه موسوم به خاور میانه، از سال ۲۰۰۱، که تهاجم پیش‌دستانه ایالات متحده امریکا به منطقه غرب ‏آسیا، در واکنش به ‏رویدادهای یازده سپتامبر آغاز شد، وارد شرایط به مراتب غیر عادی‌تر از پیش گردید؛ نحوی فضای امنیتی و ریسک‌بار بر ‏سراسر این منطقه سایه افکند. با ‏تهاجم به عراق و آشفتگی در سوریه و پس از آن، ظهور داعش، که با ارعاب و توحش همراه بود، مناسبات ‏اجتماعی در این منطقه از حال عادی خارج شد، ‏و زنگ‌های خطر به صدا درآمد. اثرات ریسک بر ساختارهای اجتماعی و تجربه روزمره، بسیار ‏عمیق است، و این را هم باید به عوامل ثابت توسعه‌نیافتگی در ‏این بخش از جهان افزود.‏
‏▬‏    در واقع، رابطه‌ای هست میان ریسک، انعطاف‌پذیری، مشارکت اجتماعی، و توسعه؛ به این ترتیب که هر چه میزان ریسک افزایش ‏یابد، ‏انعطاف‌پذیری کاهش می‌یابد، گرایش‌های انزواطلبانه فزونی می‌گیرد، و مشارکت اجتماعی به رکود کشیده می‌شود، و در نتیجه، توسعه ‏کند می‌گردد. در ‏عوض، یک گروه نخبه از افراد غیر منتخب و غیر پاسخگو، به جای دانشمندان، رهبران کسب و کار و متخصصان حقوقی ‏مسؤول پیش برد امور کشور ‏می‌شوند. این وضع، جوی از سرخوردگی عمومی، و استعداد برای ظهور مسائل مهم سیاسی و اجتماعی، به ‏بار می‌آورد.‏
‏▬‏    نحوی تغییر اساسی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی روی می‌دهد، که حاصل آن، از حوزه‌های خلاق آموزشی و فرهنگی و ‏تکنولوژیک و اقتصادی و ‏مدنی فاصله گرفته، به مسائلی مانند توان نظامی و مهاجرت و امنیت و... معطوف می‌گردد؛ و مقصر این وضع، ‏ممالک مداخله‌گری هستند که اینچنین، ‏دست خود را در دست اندازی به ممالک فلک‌زده این گوشه از جهان باز می‌بینند.‏

‏░▒▓ تز ۲.‏
‏▬‏    در یک جامعه ریسک‌بار، سرعت تغییرات سیاسی و تکنیکی از شتاب واکنش دولت‌ها به مخاطرات معطوف به اجتماع بیشتر است، ‏و دولت‌ها از ‏عکس‌العمل فعال باز می‌مانند. این به پیچیدگی عظیمی مربوط می‌شود که دولت‌ها در جوامع مصیبت‌زده‌ای چون جوامع امروز ‏غرب آسیا، با آن روبرو ‏هستند. این دولت‌ها مانند دولت‌های ایمن به دور از کانون‌های درگیری، فقط مأمور به «توسعه» نیستند، بلکه باید ‏مسائل امنیتی متعددی را در داخل و اطراف ‏خود حل و فصل کنند. مأموریت آن‌ها «توسعه» نیست، بلکه «مدیریت بحران‌ها» ست.‏
‏▬‏    در جوامع ریسک‌بار، نخبگان و دانشمندان، به جای پرداختن به «پیشرفت» در تکنولوژی‌های برتر، هسته‌ای و بیوشیمیایی، به ‏سمت مسائل نظامی و ‏امنیتی تمرکز می‌یابند، و در این جوامع، نحوی عقب‌ماندگی تکنیکی نیز مزید بر دشواری‌ها می‌شود، و تحلیل و هدر ‏رفت سرمایه‌ها و امکانات داخلی، در ‏کنار نحوی سرخوردگی اجتماعی ناشی از عقب‌ماندگی کشور، به نوبه خود، شرایط ریسک‌بار و امنیتی ‏کشور را وخیم‌تر می‌کند. در همین ارتباط، این نکته ‏نیز اهمیت دارد که در وضع ریسک‌بار، تصمیمات، به جای آن که از سوی مراجع ‏تخصصی گرفته شود، توسط نهادهای دفاعی و امنیتی اتخاذ می‌شود.‏
‏▬‏    از همین جا، دشواری بعدی سر بر می‌آورد که دولت‌ها در یک جامعه ریسک‌بار، بالاجبار، دست و پای خود را از حل بسیاری از ‏مسائل جمع ‏می‌کنند و آن‌ها را به نیروهای بازار واگذار می‌کنند. سپس، دولتی که دیگر، به نحو مؤثری نمی‌تواند خواسته‌های مردم را ‏نمایندگی کند، دچار بحران ‏مقبولیت می‌شود. بدین ترتیب، قاعده هرم جامعه ناراضی می‌شود، اتحادیه‌های کارگری و گروه‌های قومی و ‏محلی رویاروی دولت مرکزی و یکدیگر قرار ‏می‌گیرند، و این نیز، باز به نوبه خود، دولت‌ها را ناپایدار و فاقد پایگاه اجتماعی می‌کند.‏

‏░▒▓ تز ۳.‏
‏▬‏    یک وجه دیگر از مصائب ملل غرب آسیا، جهانی بودن مسائل این منطقه است. این منطقه، وسط چهار راه دنیاست، و از این قرار، ‏از دیرباز، با ‏مسائل جهانی‌سازی بیگانه نبوده است، ولی امروز، با جهانی‌سازی مبادلات انرژی، این منطقه با معضل دو چندان مواجه گردیده ‏است. این را قیاس کنید با ‏وضع کشورهای خواب آلود شمال اروپا که کسی کاری به کار آن‌ها ندارد و آن‌ها نیز می‌توانند، با آرامش، ‏برنامه‌های توسعه خود را در مدت طولانی ‏بی‌طرفی در مناقشات جهانی پیش ببرند. جالب آن که برخی از روشنفکران ما، آن کشورهای ‏خواب آلود را الگوی توسعه ما تلقی می‌کنند، بدون آن که بر ‏تمایز فاحش موقعیت جغرافیایی کشور ما با آن‌ها توجهی بورزند.‏
‏▬‏    دولت‌ها در کشورهای خاور میانه، نیک می‌دانند که هر مسأله در درون کشورشان، ابعادی بزرگ‌تر از کشورشان دارند، و این ‏تصمیم‌گیری را ‏برای آنان، دشوار و پر هزینه می‌سازد. از این قرار، این دولت‌ها، به این اشتباه هولناک نزدیک می‌شوند که روابط خود را با ‏ملت خود کمرنگ و با ‏کشورهای خارجی که به گمانشان مؤثرترند بیشتر سازند. آن‌ها می‌کوشند تا تصمیم‌گیری‌های خطیر پارلمان و مردم ‏خود را دور بزنند و در گرگ و میش و ‏ابهام، تصمیمات بزرگی را رقم بزنند.‏
‏▬‏    نتیجه سیاسی این وضع، فقدان یک جمهوریت فعال در تصمیم‌گیری‌ها، و رفته رفته بی‌تفاوتی یا اعتراض مردم است، که این، به ‏نوبه خود، دولت‌ها ‏را بیشتر به سمت حمایت‌های بیرونی سوق می‌دهد و این چرخه در خلأ بیشتر اتکاء به مردم خود را نشان می‌دهد. این ‏چرخه مدام استمرار می‌یابد (توأم با ‏اقتباس‌هایی از اولریک بک و گب مایتن).‏
مأخذ:رسالت
هو العلیم

نوشتن نظر
Your Contact Details:
نظر:
<strong> <em> <span style="text-decoration:underline;"> <a target=' /> [quote] [code] <img />   
Security
کد آنتی اسپم نمایش داده شده در عکس را وارد کنید.