دکتر 
حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
░▒▓ قضیه
• حجت الاسلام محسن قرائتی، نمونه‌ای از وعظ و خطابه شادی آفرین و دل گشاست. ما به مداحی شاد هم نیازمندیم. مولودی خوانی‌های امروز که در آن مضمون و اجرا با غم و عزا تفاوت چندانی ندارد، و اثری از مطایبه در آن نیست، گرهی از دشواری‌های یک جامعه عمیقاً مغموم حل نمی‌کند.
• پس از دو ماه مکرم محرم و صفر، با آغاز و اوج گیری ماه ربیع الاول، که ماه مسرت اهل بیت است، این پرسش در ذهن بسیاری برجسته می‌شود که آیا ما به همان اندازه که در غم اهل بیت مغمومیم، در شادی آنان شاد هستیم؟
• اگر معیار را سیره شریف اهل بیت قرار دهیم، که علی الاصول باید چنین کنیم، تعادل غم و شادی در حیات این جامعه به هم خورده است. بی گمان، ما بیش از آن چه سنت بوده است، مغمومیم، و در شادی‌های اهل بیت، آن گونه که باید شاد نیستیم.
• بی گمان، ما، در وارد کردن عزاداری‌های گوناگون و بسیار به برنامه زندگی خود از سنت اهل بیت تخطی کرده‌ایم.
• آیا اهل بیت شریف علیهم السلام هم دهه‌های متوالی و مفصل فاطمیه یا محسنیه داشتند؟ جای تحقیقی خالی است که در مورد هر یک از حضرات معصومین علیهم السلام، جداگانه، نشان دهد که چه روزهایی از سال را مغموم و عزادار بودند و چه روزهایی را شاد و شادی آفرین می‌نمودند. اما تا پیش از آن تحقیق تاریخی دشوار، آن چنان که مفصلاً از سیره برخی ائمه همچون امام جعفر صادق یا امام علی امیر المؤمنین علیهما السلام، یا شخص شخیص رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌دانیم، آن ها بیش از آن که به مغموم بودن مشهور و مشهود باشند، به شادی و مطایبه بسیار مشهور بوده‌اند، چنان که حتی در مورد امیر مؤمنان، برخی در آن زمان که قدر و اندازه شأن والای ایشان را نمی‌شناختند، معاذ الله گمان می‌بردند که ایشان در مطایبه افراط می‌ورزند. حتی زندگی پر مصیبت امام امیر المؤمنین علی علیه السلام با مثل اشتباه متداول میان ما که «گریه را صد عذر باشد، خنده بی معنا چرا»، انطباق نداشته است.
• بله؛ چهره جوان مسلمان و متدین امروز، انطباقی با اسوه‌های حسنه تابناک اسلام و تشیع ندارد، و افراط در پیراهن سیاه و چهره مغموم، معضلی است که در درجه اول، علمای دین و سپس بزرگان هیأت‌های دینی باید برای آن چاره‌ای بیندیشند. برای حل این معضل باید راه حل ها را آزمود. این عزا بر عزا، و دهه بر دهه افزودن، قطعاً انحرافی از مسیر مستقیم اهل بیت علیهم السلام است. ما باید خود را با سیره اهل بیت هم ساز کنیم.
░▒▓ برهان در شاخ و برگ قضیه
• ابرام و تمرکز بر هیأت ها به عنوان موتور محرک تغییر بی توازنی در غم و شادی این جامعه، اهتمام بی جایی نیست. آن ها هم توان تغییر در درون خود را دارند، و هم به اتکاء این تغییر، آن قدر نیرومند هستند که بتوانند روند تغییرات عمیق اجتماعی را کلید بزنند. واقع آن است که این چربیدن غم بر شادی، صرفاً حال و روز بر و بچه‌های هیأت نیست. ترانه‌ها و سرودهایی که این روزها به مدد تلفن همراه و هدست های حراجی در گوش همه زمزمه می‌شود نیز جملگی رنگ غم دارند. ما نیاز به یک تغییر روند عمیق اجتماعی داریم، و باور من این است که هیأت ها ظرفیت بزرگی برای آغاز و پیشبرد این تغییر هستند. ما به قدری شادی بیشتر نیاز داریم.
• یکی از ویژگی‌های هیأت‌های دینی به عنوان مهم‌ترین کانون برای انجام مناسک عزاداری و مولودی خوانی، آمیختگی آن با حیات اجتماعی-فرهنگی و اخلاقی مؤمنان است. جلسات دینی و هیأت‌های دینی به عنوان کانونی برای مناسک دینی بیش از هر عنصر دینی دیگری، در پیوند دادن روحیات و سبک زندگی با جهان بینی و معرفت دینیشان، به عنوان مهم‌ترین کارکرد فرهنگی، نقش دارد. هیأت ها و مجالس دینی متعارف، به عنوان یک نهاد فرهنگی در جهت حل مسأله معنا و به عنوان مبنایی برای ایمان دینی، کارکرد تثبیت و تقویت اعتقادات و نیز ایجاد آرامش و اطمینان فعالیت می‌کنند.
• هیأت ها، در مرتبه اول فضای قدسی محسوب می‌شوند که حضور در آن ها واجد کارکردهای چند گانه‌ای برای زندگی شخصی مشارکت کنندگان است، اما، در کنار این وجه قدسی می‌توان کارکردهای اجتماعی آن را نیز مورد توجه قرار داد. بر این مبنا دین جدای از پاسخ به مسائل کلان، حیات عادی اجتماع را نیز از روزمرگی و بی روحی خارج می‌کند و آن را نیز معنادار می‌سازد.
• در دهه‌های اخیر به واسطه وقوع تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بسیار در جامعه، هیأت‌های جدید به طور بسیار وسیعی رشد کردند، که بیش از هر چیز نشانگر دگرگونی در متن اجتماعی بودند. سبک‌های جدید مداحی و عزاداری ابتدا در صور دین داری مردم و به دنبال آن در کلیت زیست جامعه این دوران گسترش یافت.
░▒▓ ساختار مضاعف هیأت‌ها
• هیأت‌های دینی با ساختار مضاعف خود که همواره مرکب از موعظه و مداحی بوده است، به مهم‌ترین کانون دینی و اجتماعی در میان توده مردم در اغلب اجتماعات محلی ایرانی تبدیل شده‌اند؛ به گونه‌ای که با بررسی مناسک دینی هیأت ها، می‌توان ارتباط گفتمان غالب در میان مردم با زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی و مکانیسم‌های تأثیر و تأثر متقابل آن‌ها با یکدیگر را درک کرد، و از همین روست که اهتمام به اصلاح رویه هیأت ها مهم است.
• در واقع، جلسات دین و زندگی، پاسخ دهنده نیازهای زیست افراد بوده، و به عنوان مهم‌ترین کانون برای کسب معرفت دینی و دین ورزی نقش مهمی در ایجاد آرامش و اطمینان روحی افراد دارند، و با آموزش‌های اخلاقی و ناظر به روابط افراد با یکدیگر یا در ارتباط با هستی به مسائل معرفتی دین ورزان پاسخ می‌دهد.
• جلسات و هیأت‌های دینی در عین نقشی که در بازتولید هویت مردم دارند، همیشه جریانی از تغییر و تحول را در بطن خویش داشته‌اند. تغییر و تحولاتی که بیش از همه، تحت تأثیر تحول زندگی مردم و نگرش ها و ذهنیتشان از عناصر اصلی مناسک دینی است. بر این اساس، هیأت‌های دینی علاوه بر آن که نمایان گر دگرگونی ها هستند، یکی از نقش‌های اصلی شان، پیشبرد دگرگونی و اعتبار بخشیدن به دگرگونی‌هاست (توأم با اقتباس‌های آزاد از ابراهیم فیاض، عباس کاظمی، و مژگان دستوری).
مأخذ:رسالت
هو العلیم
