حامد دهخدا؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
░▒▓ چکیده مطلب
• ملهم از محتوای مطبوعات کثیر الانتشار جام جم، همشهری، کیهان، دنیای اقتصاد، ایران و اعتماد، در نمونههای شش ماهه و هفته اخیر، برخی اولویتهای سیاسی به شرح زیر پیشنهاد میشوند. برداشت اصولی تیم پژوهشی در این تحقیق، از رصد رویدادهای شش ماهه گذشته، نشان میدهد که خطوط بنیادین توقعات اجتماعی طبقه متوسط شهری از میدان سیاست، حول سه محور «وحدت سیاسی و اجتماعی»، «رفاه و توسعه»، و «آرامش و ثبات» متمرکز است. برداشت ما این است که هر خط سیاستی باید در چهارچوبی پیگیری شود که وحدت سیاسی و اجتماعی مخدوش نشود، رفاه و توسعه به مخاطره نیفتد، و آرامش و ثبات کشور در شرایط متلاطم منطقه و ادامه تهدیدهای بیرونی علیه کشور پا بر جا بماند؛ این، چیزی است که طبقه متوسط شهری، یا همان قدر مشترک مخاطبان مطبوعات کثیرالانتشار میخواهند.
• با تمرکز بر این خطوط مطالبات اجتماعی طبقه متوسط شهری، برداشت ما این است که مهم ترین مسائل هفته گذشته، شامل «اسیدپاشی»، «بررسی رأی اعتماد به وزیر پیشنهادی علوم»، «آغاز دهه محرم»، «موضوع پرونده هستهای»، و «استمرار رویدادهای هفته قبل مرتبط با درگذشت و مراسم یادبود آیت ا... مهدوی کنی» متمرکز بود.
• در عین حال، موضوعات دیگری هم با درجه اهمیت بسیار بالا یا بالا در میدان فرهنگ عمومی مطرح شد که از جمله آن ها بورسیه ها، آلودگی بنزین خارجی و داخلی، ترور و ناامنی ها بویژه در شرق کشور، خشکسالی و کمبود منابع آب، عبور یا عدم عبور از رکود، رونق مجدد بورس، بوستان مادر، مسائل فوتبال، و پیروزیهای محور مقاومت و شرایط دشوار محیطی ایران بود.
░▒▓ تفصیل مطلب
۱. در هفته گذشته، موضوع فجیع اسید پاشی، پروندهای شد که دیگران برای ما گشودند و ما را به وضع انفعال افکندند. در حالی که در بریتانیا، سالانه حدود ۱۲۰ مورد اسیدپاشی اتفاق میافتد و در ایران هم به طور متوسط، هر ساله ۱۰۰ مورد اسیدپاشی روی میدهد، وقوع دو مورد اسیدپاشی در اصفهان (بعدها سه مورد که قبلاً انجام شده بود، به این دو مورد سنجاق شد)، در آستانه محرم، خط خبری را از یک وب گاه اصفهانی شروع، و سپس از «بی بی سی» و «ایسنا» سر در آورد. خط خبری که به نظر هماهنگ میرسید از خارج و داخل مرزها آغاز شد، و به ابزاری برای فشار به طرح امر به معروف و نهی از منکر در مجلس درآمد. رئیس جمهور هم در زنجان، به این بازی که کاخ آن بر آب استوار شده بود پیوست، و اعتراض مشاور خود را هم برانگیخت. در هر حال، موضوع با واکنش بموقع رسانههای اصول گرا بیش از کنترل، «رسوا» شد. این خط مخرب آرامش و وحدت، همچنان ادامه دارد، هر چند که از شدت آن کاسته شده است. در این شرایط، خلأ مداخله چهرههای پر نفوذ محلی برای آرامش بخشی به مردم احساس میشود. گروههای داوطلب مردمی و بسیجی باید در محلهای در معرض خطر مستقر شوند و به مردم راجع به امنیت اطمینان دهند.
۲. در ارتباط با موضوع رأی اعتماد به وزیر علوم، اتفاقات عجیب ادامه دارد. رئیس جمهور روحانی، همچنان که برای دفاع از دکتر رضا فرجی دانا به مجلس نیامد، برای دفاع از دکتر محمود نیلی احمدآبادی هم تا آخر نماند. این رفتار رئیس جمهور فرضهای مختلفی را در ذهن تحلیل گران تقویت میکند. فرضهایی که برخی از آن ها در هفته گذشته به زبان ها آمد: انگار رئیس جمهور، گزینههای دیگری را در نظر دارد که بعداً رو میکند. پیشنهاد چهرههای مجلس هم رفتن سر اصل موضوع است؛ شاید چهرهای مانند دکتر سورنا ستاری.
۳. موضوع بورسیه ها نیز همچنان درخت دعوا بود، و آرامش جامعه را هدف قرار داد. موضوع بورسیه های تحصیلی، به عنوان یک آنتی آجندا در آستانه استیضاح دکتر رضا فرجی دانا برجسته شد. اولین مسأله این بود که فهرست مفصلی از قریب سه هزار دانشجو منتشر گردید که متهم به سوء استفاده شدند. بعدها معلوم شد که تنها شمار محدودی از افراد مندرج در این فهرست متهم به سوء استفاده هستند، آن هم فقط «متهم» هستند نه «محکوم». این شمار محدود، در نقلهای مختلف، گاه تا شانزده نفر هم تقلیل یافت. این در حالی است که تا حال، عوامل و مسؤولان مرتبط با افشای این فهرست جعلی از درون وزارت علوم، معلوم نشدهاند، و تا کنون هم هدف تعقیب قرار نگرفتهاند. کلاً این مشکل، در ابهام، به بقای خود ادامه میدهد. بخش دیگری از موضوع که هم اکنون در افکار عمومی مطرح است، وضع بورسیه ها در دولتهای پیشین است. این خط مخرب آرامش و اتحاد ملی، به دلیل رسیدگی نصفه و نیمه، همچنان ادامه دارد...
۴. موضوع عبور کشور از رکود در هفته گذشته نیز خبرساز بود، و در حالی که رئیس جمهور در مشهد و در کنار مضجع شریف حضرت رضا علیهالسلام، قاطعانه، عبور کشور از «رکود» را اعلام کرد، خبری که اغلب و شاید تمام ناظران اقتصادی کشور را مبهوت نمود، این هفته، جناب محمد رضا نعمت زاده، در زرندیه خروج از رکود را یک مأموریت دشوار اعلام کرد، و گفت: «خروج از رکود ساده نیست و همت، تدبیر و پشتکار میخواهد». این جمله مآلاً به این معنا بود که یکی از اصلیترین وزرای اقتصادی کابینه ادعای عبور از رکود را قبول ندارد، و آن را مأموریت دشواری برای آینده میبیند، و از بخش صنعت برای تحقق آن کمک خواست. در همین رابطه، دکتر مسعود نيلي، مشاور اقتصادي رئيسجمهور نیز يكشنبه شب در برنامه تلويزيوني پايش، گفت که رشد اقتصادي ۴.۶ درصدي به معناي رونق اقتصادي نیست و افزود: حجم اقتصاد ايران هنوز با زمستان سال۱۳۹۰ فاصله زيادي دارد، و رشد اقتصادي بهار تنها به منزله نشانهاي مبني بر آغاز فرآیند خروج از ركود بوده است.
۵. در هفته گذشته دو سرخط متناقض در ارتباط با بنزین وارداتی منتشر شد. از یک سوی، در نقل قولی که به نظر، به نفع خانم دکتر معصومه ابتکار بود، گفته شد که رئیس سازمان ملی استاندارد اعلام کرده است: «بنزین وارداتی مشکل ندارد»، ولی بلافاصله گفته است که برای او و سازمان متبوعش «موانع قانونی برای کنترل کیفی بنزین» وجود دارد. او همچنین گفته است که ۹۰ درصد بنزین داخلی هم با کیفیت است». موضوع از آن جا شروع شد که در جریان تبلیغات انتخاباتی نود و دو و پس از آن مطرح شد که بنزین پتروشیمی ها که یک استراتژی مقاومتی در مقابل تحریم ها در دولت پیشین بود، عامل اصلی آلودگی زمستانی شدید در هوای تهران است. به استناد این نکته، پس از روی کار آمدن دولت، تولید بنزین داخلی محدود و واردات آن آغاز گردید. بعدها گفته شد که همسر خانم معصومه ابتکار که سردمدار بحث آلودگی بنزینهای داخلی بود، در واردات بنزین نقش دارد و این خبر با انتشار خبر آلودگی بنزینهای وارداتی همراه شد. همچنین از سوی کمیته پیگیری مجلس عنوان شد که بنزین پتروشیمی ها، درصد کمی از بنزین مصرفی کل کشور را تشکیل میداده است، وانگهی این بنزین هیچ گاه در تهران توزیع نشده است. این خط مخرب آرامش و وحدت همچنان ادامه دارد...
۶. موضوع رهاسازی مواد سمی در نزدیک یک شهرک در زاهدان، در کنار ترورهای گاه و بی گاه در جنوب شرق کشور، مصادف شد با صدور دستور رئیس مجلس شورای اسلامی به کمیسیون امنیت ملی برای پیگیری امور امنیتی در سیستان و بلوچستان. این دستور، از سوی رئیس مجلس، در نوع خود جالب توجه است.
۷. در ماجرای پرونده هستهای در هفته گذشته، بیانات دکتر علیرضا زاکانی نماینده مجلس، واکنش خانم مرضیه افخم، و اظهار نظرهای دکتر مجید تخت روانچی و دکتر علی اکبر ولایتی خبرساز شد. همچون گذشته، در رابطه با این پرونده چند نکته قابل توجه وجود دارد. از یک سوی، این موضوع، بخشی از پروژه «نرمش قهرمانانه» به نظر میرسد که گویی تحت اشراف مقام معظم رهبری پیش میرود؛ از این بابت، موضوع مورد وفاق ملی است، و بویژه اصولگرایان و دلواپس ها هم در کل، از برنامه پشتیبانی میکنند. در عین حال، پیرو دستور مقام معظم رهبری در دوازده آبان نود و دو که «ما از هر اقدام مسؤولان که در جهت مصلحت کشور باشد، حمایت میکنیم، اما این توصیه را هم به مردم و مسؤولان و بویژه جوانان، داریم که چشمهای خود را کاملاً باز کنید زیرا تنها راه رسیدن به اهداف ملت، حفظ آگاهی و هوشیاری است» (وبگاه leader.ir، بیانات شماره ۱۱۲۳۰)، دلواپسهایی مانند دکتر علیرضا زاکانی خواهان افشای اطلاعات در مورد مذاکرات لااقل برای نمایندگان مجلس هستند. این هفته، در حالی که خانم مرضه افخم گفت: «هیچ توافق هستهای صورت نگرفته است» و «افترا به مذاکره کنندگان قابل پیگیری است»، در عین حال، دست مرد دلواپس هم خالی نیست؛ او میتواند به استناد قانون «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» (مصوب ۸۸-۸۷)، که ضرب الاجل ده روزه برای افشای اطلاعات عمومی را مقرر میدارد، مذاکره کنندگان را متهم به اختفای اطلاعات عمومی کند. البته به نظر نمیرسد که دو طرف مناقشه خواهان آن باشند که سطح نزاع را تا این حد بالا ببرند. در همین رابطه در هفته اخیر، دکتر مجید تخت روانچی که از وی به عنوان مغز متفکر این مذاکرات یاد میشود گفت: «با غنی سازی دکوری نمیتوان به ۱۹۰ هزار سو رسید». همچنین دکتر علی اکبر ولایتی هم با انتقاد به کشورهای پنج به علاوه یک، بر پیچیدگی فضای مذاکرات افزود. در مجموع، به نظر میرسد که فضای مذاکرات در پیچیدهترین سطح ممکن است.
۸. با پایان فصل کم آب و آغاز پرآب مهرماه، به نظر میرسد که وزارت نیرو و کشاورزی که سازمانهای اصلی درگیر در این بحران بودند، بحران را از سر گذراندهاند. در حالی که گمان میشد که وزیر نیرو، به دلیل مدیریت بحران آب یکی از وزرای برتر کابینه باشد، نه تنها چنین نشد، بلکه در هفته اخیر، موضوع وکیل سی و دو میلیارد تومانی هم گریبان وزارت نیرو را فشرد. در همین رابطه، خبر آغاز بارورسازی ابرها در آذربایجان غربی از بیست آبان ماه نیز مطرح گردید.
۹. به موازات بهبود وضعیت بورس اوراق بهادار تهران، مدیران جوان بورس که از معدود مدیران به جای مانده از گذشته هستند، ارتباط بورس ایران با سومین بورس دنیا را برقرار کردند. رشد اخیر در بورس، با ترافیک ورود سهامداران به بورس همراه بود، ولی به هر حال رشد بورس در آستانه معنادار هفتاد و چهار هزار واحد متوقف ماند. این آستانه از آن بابت معنادار است که در برخی تحلیلهای تکنیکی بازار، این رقم، ارزش کف و بدون حباب بورس است، و عبور بورس از این آستانه میتواند نشان از آغاز دوران رونق باشد. به نظر میرسد که چشم بازار به فرجام مذاکرات است. در هفته گذشته بازار خودرو و تکنولوژی (پرینترهای سه بعدی) هم هدف تمرکز رسانههای کثیرالانتشار بود. از مجموع گفتگوهای اقتصادی در گرفته میتوان این خط فکری و سیاستی را استنباط کرد که لزوم عملکرد هوشمندانه پیکره اقتصادی کشور احساس میشود. این امر، مستلزم انسجام در تیم اقتصادی دولت، تنظیم متقابل رفتار اقتصادی میان دولت و فعالان سرآمد اقتصادی و مردم است. ما به یک اقتصاد هوشمندتر و با تعامل بیشتر احتیاج داریم.
۱۰. در هفته گذشته موضعگیری دکتر سعید جلیلی در موضوع محاکمه سرانه فتنه، این موضوع را مجدداً برجسته ساخت. دکتر سعید جلیلی گفت: «اگر به جرم سران فتنه رسیدگی شود حق و حقیقت روشن میشود». پیش از این نیز دکتر علی مطهری و برخی دیگر از فعالان سیاسی نیز خواهان چنین محاکمهای شده بودند. در عمل، از آن جا که در شرایط فعلی و آرایش برخی نخبگان سیاسی، در مقابل ملت و کشور، به نظر میرسد که دستگاه قضایی بسط ید کافی برای محاکمه و عقوبت سران فتنه ندارد. این انسداد و دشواری، خود را در برخی پروندههای مفاسد اقتصادی و مورد م. هـ. هم نشان میدهد؛ موضوع «عدم بسط ید قاضی» است. از این قرار، و با توجه به آنچه اخیراً آیت ا... احمد جنتی در برنامه شناسنامه علنی کرد، فضای سیاسی فتنه همچنان حضور دارد، و نبرد با فتنه همچنان در صحن نخبگان سیاسی که نه حاضر به اثبات تقلب در انتخابات هستند، نه حاضر به پس گرفتن حمایت از مدعیان تقلب هستند، و حتی برای نجات سایر مدعیان هم تلاشهای مشروع و نامشروعی را سازمان میدهند، در جریان است. آن چه هم اکنون در مورد رهبران فتنه هشتاد و هشت میگذرد، با توجه به «جرایم مشهود» که آنان مرتکب شدهاند، اقل جریمهای است که باید آنان بپردازند، و البته محاکمه آنان حق و حقیقت را روشن تر خواهد کرد. معالوصف برداشت ما این است که هر خط سیاستی باید در چهارچوبی پیگیری شود که وحدت سیاسی و اجتماعی مخدوش نشود، رفاه و توسعه به مخاطره نیفتد، و آرامش و ثبات کشور در شرایط متلاطم منطقه و ادامه تهدیدهای بیرونی علیه کشور پا بر جا بماند.
۱۱. موضوع «بوستان مادر» در منطقه پنج تهران، بسیار پیچیده است، و پرونده آن که لااقل از آذرماه ۱۳۷۳ آغاز شده است، پر از علائم عجیب و قریب، مانند G۱۱، G۱۱۲، M۱۱۲، M۱۱۱، R۱۲۲، S۲۲ و... است. خلاصه، خیلی پیچیده است. مطبوعات اصلاح طلب میکوشند این موضوع را به یک آجندای جدید برای شهرداری تهران تبدیل کنند.
۱۲. در هفته گذشته، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «آزادی مسؤولانه» را شعار بیستمین نمایشگاه مطبوعات قرار داد. احساس مسؤولیت، موضوعی است که از بحث مبتذل حق/مسؤولیت از عصر اصلاحات تا کنون تحلیل میرود. احساس مسؤولیت، چیزی است که باید اهل فرهنگ و هنر، به سایر مردم، به پزشک و مهندس و کاسب و کارگر بیاموزند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گویی در پی گوشزد نمودن این تکلیف است. با این حال، در هفته گذشته اعلام شد که هفته آینده سینماها پنج روز تعطیل خواهند بود. به امید روزی که سینمای ما، مسؤولانه، پا به پای نهادهای ریشه دار فرهنگی این کشور حرکت کند، و پنج روز محرم، صحنه عزاداری صحیح سینما برای سالار آزادگانِ مسؤول جهان باشد.
۱۳. مسائل مرتبط با فوتبال، طبق معمول، در هفته گذشته نیز داغ بود و دو موضوع خصوصی سازی باشگاههای استقلال و پیروزی و همچنین، موضوع حق پخش بازیهای فوتبال در نقطه تمرکز توجهات قرار داشت. در نهایت، این خبر که «موضوع حق پخش به دولت واگذار شده است» خبر خوبی بود، چرا که به نظر میرسد که سر رشته مشکل هم باید از همان جا حل شود. گفته میشود که دولت، خط بودجه سازمان صدا و سیما را بسیار محدود کرده است، و سازمان صدا و سیما مجبور است خود را با تبلیغات اداره کند. از سوی دیگر، فدراسیون فوتبال هم به درآمد تبلیغات چشم دارد.
۱۴. موضوع استقلال بانک مرکزی که بحث آن در مجمع تشخیص مصلحت نظام جریان دارد، همچنان در محافل اقتصادی مطرح است. در این زمینه خلأ قانونی وجود دارد و پس از انقضای برنامه چهارم معلوم نیست که رئیس کل بانک مرکزی توسط وزیر اقتصاد منصوب میشود یا رئیس جمهور. همچنین مشخص نیست که مکانیسم مستمر و مؤثر نظارت بر عملکرد آن کیست. این موضوع، بخش مهمی از عملکرد اقتصادی دولت را در مقابل مجلس، نظارت ناپذیر ساخته است. بر مبنای طرح تقریباً نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام، که گفته میشود حمایت عالیمقام اکبر هاشمی رفسنجانی بهرمانی و مخالفت عالیمقام حسن روحانی را با خود دارد، بانک مرکزی موقعیت نسبتاً مستقلی مییابد، و بخش مهمی از اختیارات اقتصادی رئیس جمهور به نهاد بالادستی «شورای شورای پول و اعتبار» واگذار میشود. ترکیب شورای پول و اعتبار به ترتیبی است که در مواقع وقوع اختلاف نظر بین رئیس کل بانک مرکزی و رئیس جمهور، ترکیب بالقوه به نفع رئیس کل بانک مرکزی خواهد بود؛ به این ترتیب که:
• طرف رئیس جمهور:
۱. وزیر امور اقتصادی و دارائی یا معاون وی
۲. رئیس سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور یا معاون وی
۳. دو تن از وزرا به انتخاب هیأت وزیران
۴. دو تن از وزرا به انتخاب هیأت وزیران
۵. وزیر بازرگانی
• طرف رئیس کل بانک مرکزی:
۱. رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
۲. دو نفر کارشناس و متخصص پولی و بانکی به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و تائید ریاست جمهوری
۳. دو نفر کارشناس و متخصص پولی و بانکی به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و تائید ریاست جمهوری
۴. دادستان کل کشور یا معاون وی
۵. رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن
۶. رئیس اتاق تعاون
• اعضای ناظر:
نمایندگان کمیسیونهای امور اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی (هر کدام یک نفر) به عنوان «ناظر» با انتخاب مجلس.
بر این اساس، هر چند که عزل و نصب رئیس کل بانک مرکزی، در اختیار رئیس جمهور است، ولی تحقق این اختیار بسیار دشوار است و منحصراً در اختیار رئیس جمهور نخواهد بود.
۱۵. نهایتاً و در هفته گذشته، موضوع فضای مجازی، با قرار برگزاری جلسه در روز شنبه، دهم آبان، و همچنین اظهار نظر دکتر محمد جواد اردشیر لاریجانی درباره فیلترینگ که طبق معمول، ساده و جالب بود، برجسته شد. دکتر محمد جواد لاریجانی گفت: «برداشتن فیلترینگ مثل برداشتن دیوار خانه است».
۱۶. ایران در شرایط شدیداً امنیتی روزگار میگذراند و بالاجبار باید اکیداً مراقب مرزهای خویش باشد. غرب در سراسر اطراف ایران مشغول جنگ مستقیم یا نیابتی است، و حوزه نفوذ ایران نیز در عراق، سوریه، و لبنان به آتش کشیده شده است. ثروتمندان عرب و ترک ها، نزد داعش سرمایه گذاری میکنند، و به تبع، روابط ایران و ترکیه از وجوه مختلفی دچار شدیدترین تنش ها شده است و رفته رفته به روابط ایران و اعراب شباهت مییابد. در این شرایط، کشور باید به مراتب بیش از شرایط معمولی مراقب شرایط دفاعی در درون و محیط خود باشد، و انسجام اجتماعی را حفظ نماید.
مأخذ:رسالت
هو العلیم