برداشت
از سید فؤاد نبوی؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
■ در سال‌های اخیر با گسترش فعالیت‌ها برای تولید شیل گس و شیل اویل در کشورهای مختلف، کشورمان نیز در زمینه تولید از این ذخایر خدادادی فعالیت‌های گوناگونی را آغاز کرده است.
■ تولید گاز از ذخایر نامتعارف طبق نظر کارشناسان انرژی تنها در شرایطی توجیه دارد که قیمت نفت بالای بشکه‌ای ۱۰۰ دلار باشد و بر اساس مطالعات انجام گرفته توسط مؤسسات معتبر بین‌المللی هم‌اکنون، شیل گس‌ها حدود نیمی از ذخایر گاز جهان را تشکیل می‌دهند.
■ کارشناسان اعتقاد دارند هزینه بالای استخراج و پالایش، استفاده از فنآوری و تکنولوژی‌های پیچیده و مسائل زیست محیطی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تولید گاز از ذخایر نامتعارف است، حال آن‌که تولید گاز طبیعی از ذخایر متعارف با حفاری تعدادی حلقه چاه و نصب و راه‌اندازی تأسیسات سر چاهی امکان‌پذیر خواهد بود.
■ تولید گاز از منابع نامتعارف به فناوری‌های پیچیده و عملیات پیچیده‌تر برای استخراج و پالایش گاز نیاز دارد، از این رو، برای حفاری چاه در منابع نامتعارف باید از تکنیک‌های پیچیده عملیاتی، حفاری چاه‌های افقی جهت‌دار و تکنولوژی شکست هیدرولیکی استفاده کرد.
■ باید در نظر داشت که برای حفاری چاه‌های افقی باید از تکنیک شکست هیدرولیکی سنگ مخزن هم استفاده کرد که در این روش باید آب را با فشار زیاد توسط پمپ‌ها به داخل چاه تزریق کرد.
■ انتشار گسترده گاز متان در محیط اطراف، سرایت آب و اسید تزریق شده داخل چاه‌ها به سفره‌های آب زیر زمینی چالش‌های زیست‌محیطی تولید گاز از ذخایر نامتعارف به شمار می‌رود. در این بین هم‌زمان با تولید گاز از ذخایر نامتعارف در امریکا پیش‌بینی‌ها از افزایش تقاضای جهانی برای این حامل انرژی در سطح کشورهای مختلف جهان حکایت دارد.
■ گزارش‌های تأیید نشده حاکی از آن است که بدون احتساب ذخایر نامتعارف با روند کنونی مصرف انرژی در جهان، ذخایر گاز کل جهان تا ۶۰ سال آینده به پایان خواهد رسید، با این وجود، کارشناسان در بررسی‌های جدید به این جمع‌بندی رسیده‌اند که با تولید گاز از ذخایر نامتعارف طول عمر ذخایر گاز کل جهان به حدود ۱۸۰ سال افزایش یافته است.
■ در این میان ایران با دارا بودن ذخایر گسترده نفت و گاز از موقعیت ممتازی در جهان برخوردار است و انتظار می‌رود کشورمان در صورت افزایش تولید و برداشت گاز از ذخایر و میدان‌های متعارف، هم‌چون پارس جنوبی، پارس شمالی، لاوان، کیش، فرزاد، فروز B و سلمان و لغو تدریجی تحریم‌ها، به صادرکننده عمده گاز در جهان بدل شود.
■ ایران با در اختیار داشتن بیش از ۳۴ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی بزرگ‌ترین دارنده ذخایر متعارف گاز طبیعی جهان است و با پشتوانه این ذخایر عظیم گاز ایران قصد دارد که برای در اختیار گرفتن ۱۰ درصد سهم از تجارت جهانی گاز، قراردادهایی با کشورهای مختلف عضو اتحادیه اروپا، منطقه غرب آسیا و شرق آسیا امضا کند.
■ در شرایط فعلی در کنار قرارداد صادرات گاز به ترکیه، تاکنون، قراردادهایی با پاکستان و عراق به منظور صادرات روزانه بیش از ۴۰ میلیون مترمکعب امضا شده است و مذاکرات و تفاهم‌نامه‌هایی با سوریه، عمان، یونان، سوئیس و هند برای صادرات گاز از مسیر خط لوله انجام گرفته است، اما، آیا این منابع گسترده کشور ما را از دستیابی به منابع گازی و نفتی نامتعارف بی‌نیاز کرده است؟ برخی کارشناسان معتقدند در حال حاضر و بدون استخراج کامل از منابع طبیعی نفت و گاز، منطقی نیست هزینه‌های گزافی برای کشف و استخراج از منابع نامتعارف صرف کنیم، این در حالی است که کارشناسان جهانی، حتی، از دستیابی ایالات متحده امریکا به تکنولوژی استخراج و پالایش گاز از ذخایر نامتعارف و به اصطلاح «شیل گس ها» به عنوان پاشنه آشیل جدید تجارت جهانی گاز این کشور یاد می‌کنند؛ هرچند آینده این کشور را در زمینه وابستگی به نفت غرب آسیا تأمین و تضمین می‌کند.
■ در حال حاضر بسیاری از کشورها به دنبال توسعه ذخایر بزرگ گازی حاصل از سنگ‌های رسی خود هستند؛ به طوری که بیش از ۱۲۰ میلیارد مترمکعب از این نوع ذخایر در امریکا، ۱۰۰ میلیارد مترمکعب در روسیه، ۷۰ میلیارد مترمکعب در غرب آسیا، ۳۶ میلیارد مترمکعب در چین و ۲۲ میلیارد مترمکعب از این نوع ذخایر در استرالیا کشف شده است، اما، هنوز کشورها به درجه‌ای از اطمینان برای بهره‌برداری از آن نرسیده‌اند و، حتی، در برخی موارد منافع و مضرات این موضوع مشخص نیست.
■ یکی از نگرانی‌های کشورهای توسعه یافته این است که شیل‌ها تهدیدی برای محیط زیست به شمار می‌رود و فعالان در عرصه حفظ محیط‌زیست از جدی‌ترین مخالفان تولید شیل گس و شیل اویل هستند.
░▒▓ تولید شیل‌ها؛ هزینه زیاد، آینده مبهم
■ انقلاب شیل اویل در امریکا در حال تغییر نقشه جغرافیایی تجارت نفت است و همان طور که در یکی از گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اشاره شده است، این روند رشد همیشگی را به همراه نخواهد داشت و پس از مدتی کند شده و با رکود روبه‌رو می‌شود که این به آن معنا است که از سال ۲۰۲۵ به بعد دوباره این عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس هستند که بازار را در دست می‌گیرند؛ هم‌چنین، به دلیل تغییر نقشه تجارت نفت، تا حدودی همه نفت تولید شده به آسیا، چین، هند، کره و ژاپن خواهد رفت.
■ در این میان برخی افراد واقعاً باور دارند می‌توانند انقلاب شیل اویل امریکا را در کشورهای خودشان نیز محقق کنند، اما، قضیه به همین سادگی نیست. امریکا تنها کشور جهان است که مالکیت زمین و منابع طبیعی درون آن متعلق به مالک آن است.
■ مسأله دیگر برای رقابت با شیل اویل امریکا دارا بودن صنعت مناسب گاز، دانش لازم، زیرساخت‌های مطلوب، آب، مهارت‌های انسانی، اطلاعات زمین‌شناسی و مانند آن است که خود یک چالش بزرگ به شمار می‌رود.
■ نکته دیگر این است که خصوصیات زمین‌شناسی در این نقطه از جهان که انقلاب شیل‌گس در آن رخ داده با خصوصیات زمین در اوکراین، مجارستان یا لهستان تفاوت دارد، یادگیری این مهارت‌ها امکان‌پذیر است، اما، مهارت استخراج شیل اویل قابل کپی کردن نیست. به عنوان مثال، انگلستان در حال تغییر دیدگاه خود درباره شیل گس است. چین می‌خواهد شیل‌گس را توسعه دهد، اما، منابع آبی کافی ندارد. افریقای جنوبی در حال بررسی منابع شیل گس خود است. واقعیت این است که منابع شیل گس فراوانی در جهان وجود دارد، اما، دسترسی به این منابع به سادگی امریکا نیست.
░▒▓ شیل‌های ایرانی
■ با این حال، ایران طبق اعلام متولیان امر در شرکت ملی نفت ایران ذخایر گسترده شیل گس و هیدرات‌های گازی را در شمال و جنوب کشور دارد و عملیات اکتشاف در نقاط مختلف در حال انجام است.
■ افزون بر استان فارس، ایران در دریای عمان و دریای خزر ذخایر نامتعارف گسترده گاز هم‌چون شیل گس و هیدرات‌های گازی را در اختیار دارد و کارشناسان اکتشاف تخمین می‌زنند در استان لرستان و، حتی، خراسان نیز ذخایر گسترده‌ای از شیل گس وجود دارد.
■ با توجه به هزینه پایین استخراج گاز از ذخایر متعارف، در شرایط فعلی تمرکز کشور بیشتر بر روی اکتشاف و توسعه مطالعات است و می‌توان با توجه به موقعیت استراتژیک کشورمان در ذخایر گسترده نفت و گاز امیدوار بود که در آینده نه چندان دور شیل‌های نفتی نیز کشف شده و استخراج از آن‌ها عملیاتی شود.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم
