برداشت زهرا شوروزی؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
■ ضعف تحقیق و توسعه تکنولوژی، عارضهای مهم در صنعت کشور ما است. وقتی کشور در این راستا توانمند میشود که صنعت ما به چشمهای جوشان از خلاقیت، نوآوری و تکنولوژی تبدیل شده باشد.
■ اتفاقی که در ایران رخ میدهد این است که تکنولوژی خریداری شده و تلاشها برای راهاندازی و ارائه محصولات به بازار صورت میگیرد و تلاشی برای نوآوری در تکنولوژی محصول و فرآیند رخ نمیدهد. به همین دلیل محصول قدیمی شده و بعد از مدتی توان رقابت با محصولات جدید عرضه شده به بازارها را ندارد. صنعت مجدداً به دنبال خرید تکنولوژی جدید میرود و داستان قدیمی شدن برای تکنولوژی جدید تکرار میشود. این روندی است که در اکثر صنایع کشور دیده میشود. چنین صنایعی زایندگی و رشد درون زا ندارند.
░▒▓ فقدان یا سطح پایین تحقیق و توسعه تکنولوژی؛ چرا؟
■ به رغم ضرورت نوآوری و توسعه تکنولوژی در کشور، توان مالی بنگاههای بزرگ در حمایت از سیستمهای توسعه تکنولوژی و اذعان مدیران ارشد به ضرورت توسعه تکنولوژی در کشور و مواردی از این دست، تحقیق و توسعه تکنولوژی در صنعت کشورمان ضعیف است. حتی، وقتی افرادی با اعتقاد راسخ بر مسند مدیریت سازمانهای بزرگ مینشینند، اتفاق زیادی رخ نمیدهد و آثار و نتایج کمی به دست میآید. چرایی چنین وضعیتی را باید علاوه بر سیاستهای کلان اقتصادی که با تجلی در قیمت پایین ارز با اتکا به درآمدهای نفتی موجب آسیب دیدن تولید در داخل میشود در سازماندهی و ساختارهای توسعه علم و تکنولوژی هم جست و جو کرد.
░▒▓ جست و جو در علل ساختاری
▓ ۱. حمایت مدیران از توسعه علم و تکنولوژی و عملکرد نظام توسعه تکنولوژی
■ حمایت مدیران ارشد بنگاهها از توسعه تکنولوژی داخلی اولین ضرورت است. حمایت مدیران موجب شکلگیری فعالیتهای توسعه علم و تکنولوژی میشود؛ در صورتی که این حمایتها موجب نتایج عملی شود؛ حمایت مضاعف مدیران را در پی خواهد داشت، اما، در صورتی که از این ساختار نتایج عملی به دست نیاید مدیران از حمایت توسعه تکنولوژی دست خواهند کشید.
■ البته، حمایت مدیران به دو عامل بستگی دارد: نرخ ارز و تلاش و جذابیتهایی که فروشندگان خارجی به وجود میآورند. در مورد نرخ ارز، اگر به رغم تورم بالای داخلی نرخ ارز ثابت نگه داشته شود، خرید تکنولوژیهای خارجی به صرفهتر میشود و احتمالاً، میزان حمایت از تحقیق و توسعه فناوری را کاهش میدهد؛ همچنین، فشارهایی که ناشی از تبلیغات و تکنیکهای بازاریابی از سوی فروشندگان خارجی است موجب خرید از خارج و کاهش حمایتها میشود.
▓ ۲. خرید تکنولوژی از خارج در مقابل، توسعه تکنولوژی در داخل
■ سطح تکنولوژی در دنیا به علت رقابت و پیشرفتهای علمی در حال پیشرفت است، در صورتی که همگام با محیط و تغییرات و پیشرفت صنایع دنیا؛ تکنولوژی موجود در کشور به روز نشده باشد، بعد از مدتی قابلیت رقابت را از دست داده و برای بالا بردن سطح کیفیت تکنولوژی سابق باید به خرید از کشورهای پیشرفته یا سفارش به بخشهای فناور در داخل کشور روی آورد.
■ خرید از خارج آسانتر و سریعتر نتیجه میدهد اگر چه در بلندمدت عقب افتادگی مجدد را سبب میشود. سفارش به بخشهای فناور داخلی به صبر و حوصله نیاز دارد و زمانگیر است، ولی، پایههای استمرار پیشرفت تکنولوژی را موجب میشود.
░▒▓ ساختار تحقیق و توسعه تکنولوژی
■ تولید فناوری در داخل کشور از یک ساختار تولید فناوری به دست میآید که از پژوهش شروع میشود و به فناوری تجاری شده ختم میشود. پژوهش موجب تولید علم میشود که این علم به فناوری و، سپس، به سمت تجاریسازی پیش میرود و در صورتی که در نتیجه، تجاری شدن درآمدزایی رخ دهد، درآمدهای حاصله بخشهای پژوهش، فناوری و تجاریسازی را تغذیه و تقویت خواهد کرد.
■ در صورتی که این چرخه به طور کامل رخ دهد، موجب رضایت حامیان پژوهش خواهد شد. در ساختار مزبور در حوزه پژوهش، پروژههای تکمیلشده به صورت مقالات و گزارش ثبت میشوند. برخی از این مقالات توان تبدیل شدن به فناوری را داشتهاند و به پروژههای تولید فناوری تبدیل میشوند.
■ نتایج حاصل از فناوری در صورتی که قابلیت تجاریسازی را داشته باشند و زمینههای تجاریسازی هم آماده شده باشند به فناوریهای در دست تجاریسازی منتقل میشوند. فناوریهایی که با موفقیت تجاری میشوند موجب درآمدزایی شده و به این ترتیب سیکل پژوهش تا تجاریسازی کامل میشود.
░▒▓ سازوکار رشد فعالیتهای پژوهشی
■ در حوزه پژوهشی، پروژههایی که توان تبدیل شدن به فناوری را داشته باشند و بستر تولید فناوری آماده باشد، به بخش فناوری راه پیدا میکنند، در غیر این صورت نتایج فقط گزارش شده یا چاپ میشود و مصرف صنعتی پیدا نمیکند. درصد پروژههای پژوهشی که بدون کاربرد صنعتی باقی میمانند علاوه بر آمادگی بسترهای تولید فناوری به توجه به نیاز بازار، در زمان انتخاب به ضریب ریسک نتیجهبخش بودن پژوهش نیز بستگی خواهد داشت.
■ این پروژهها توسط تجهیزات پژوهشی (وسایل آزمایشگاهی و... )، نیروی پژوهشی (دانشمندان و... ) و تجربه پژوهشی تکمیل میشوند. در صورت اثر بخش بودن پروژهها و قابلیت انتقال آنها به حوزه فناوری، انتظار میرود بودجه پژوهشی افزایش یابد، در غیر این صورت موجب تضعیف حمایت از پژوهش میشود. بنا بر این، میتوان علل رشد فعالیتهای پژوهشی را در ثمربخش بودن فعالیتهای پژوهش و تقویت منابع مالی پژوهشی و جذب نیروی پژوهشگر، تأمین تجهیزات پژوهشی و انباشت تجربیات پژوهشی دانست و موانع پیش روی آن را در اثربخشی کم فعالیتهای پژوهشی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی، انتخاب نامناسب پروژههای تحقیقاتی و کاهش حمایتها و منابع مالی پژوهش دانست.
░▒▓ سازوکار فعالیتهای توسعه فناوری
■ در صورتی که پروژهها توان ورود به بخش فناوری را داشته باشند، توسط نیروی فناور و تجهیزات فنی مناسب، نمونه کوچکی از آن ساخته میشود و به بخش تجاریسازی راه پیدا خواهند کرد، در اینجا باید دقت شود که نیروی فناور با نیروی پژوهشگر تفاوت دارد. نیروهایی که نتایج پژوهش را به فناوری تبدیل کنند، باید ضمن داشتن توان ایجاد ارتباط با پژوهشگر دارای مهارتهای فنی نیز باشند. پروژههایی که به بخش تولید فناوری راه پیدا میکنند نیز با ریسک عدم توفیق مواجه هستند و ریسک تبدیل نتیجه پژوهش به فناوری نیز به کیفیت انتخاب پروژه پژوهشی و انتخاب نتیجه آن که باید به فناوری تبدیل شود، بستگی دارد.
■ در صورتی که پروژه خوب انتخاب نشود و بستر تبدیل پژوهش به فناوری ایجاد نشود، در مرحله فناوری نیز پروژههای بیثمر و بدون بازده خواهیم داشت. به نتیجه رسیدن مرحله فناوری زمینه را برای تجاریسازی و تولید درآمد فراهم میسازد که خود سبب تقویت منابع مالی فعالیت فناوری میشود و موجب جذب نیروهای فناور و تأمین تجهیز لازم برای فناوری و انباشت تجربه در تبدیل نتایج پژوهشی به فناوری و رشد حوزه تولید فناوری میشود.
■ بنا بر این، میتوان علل رشد فعالیتهای توسعه فناوری را در وجود نتایج تحقیقاتی برای تبدیل به فناوری، تأمین منابع مالی و تجهیزات فناوری، جذب نیروهای فناوری با قابلیت تعامل با پژوهشگر و انباشت تجربیات دانست. همچنین، میتوان موانع رشد فعالیتهای توسعه فناوری را در اثربخشی کم فعالیتهای فناوری در وضعیت اقتصادی و اجتماعی، کاهش حمایتها و منابع مالی از فعالیتهای توسعه فناوری دانست.
░▒▓ سازوکارهای رشد فعالیتهای تجاری سازی
■ در صورتی که پروژهای از بخش فناوری به بخش تجاریسازی وارد شود، نیاز به نیروهای متخصص در حوزههای سازماندهی، فروش، مدیریت و روشهای تأمین منابع مالی دارد، تا به درآمدزایی برسد. با تجاریسازی موفقیتآمیز هزینه بخشهای فناوری، پژوهش و تجاریسازی جبران خواهد شد. بنا بر این، رشد تجاریسازی در وجود نتایج فناوری برای تبدیل به محصولات و خدمات تجاری، وجود و جذب نیروهای انسانی مناسب که مهارتهای متفاوت از پژوهشگران و فناوران دارند، انباشت تجربیات تجاریسازی است. همچنین، موانع رشد فعالیتهای تجاریسازی را در فقدان تجربه و دانش تجاریسازی، بستر اقتصادی نامناسب برای توسعه تجاری دستاوردهای داخلی، انگیزه مدیران برای خرید از خارج و ریسک زیاد به علت انتخاب نامناسب پروژهها بدون توجه به بازار نیز میتوان دستهبندی کرد.
░▒▓ جمعبندی
■ توسعه تکنولوژی فرآیندی یکپارچه از پژوهش تا توسعه فناوری و تجاریسازی است. برای اینکه توان توسعه داخلی افزایش یابد، باید پژوهشها با توجه به نیاز بازار انتخاب شده باشد و توسعه فناوری براساس پژوهشهای کاربردی شکل گیرد. تجاریسازی، ثمره اقتصادی فعالیتهای پژوهشی و توسعه فناوری را حاصل میکند، تا مبنای تقویت فعالیتهای زنجیرهای شود. سیکل کامل پژوهش تا تجاریسازی در یک سازمان بزرگ با تخصصهای متفاوت در یک شبکه از همکاری نهادها باید شکل بگیرید.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم