برداشت
از روزنامه دنیای اقتصاد؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
░▒▓ دکتر مسعود نیلی
▬ نرخ ارز بازار آزاد در هفته‌های اخیر از خود جهت کاهشی نشان داد. در پی بروز این پدیده، توجه ویژه‌ای به واکنش سیاست‌گذاران معطوف شد.
▬ منشأ استدلال در یک رویکرد آن بود که کاهش نرخ ارز تحت تأثیر انتظارات مبتنی بر خوش‌بینی است و نتیجه این استدلال آن بود که تغییرات قیمت ارز «موقتی» است و تلاش برای «برقراری ثبات» یعنی، عدم کاهش نرخ ارز صحیح است.
▬ رویکرد دیگر مبتنی بر سابقه تاریخی تورم دورقمی و استمرار بیش از ۴۰ ساله آن است. این ارزیابی باعث شده است تا عامه مردم و تعدادی از همکاران اقتصاددان نیز به استقبال کاهش نرخ ارز رفته و دولت را به خاطر عدم استقبال از کاهش، حتی، موقتی نرخ ارز مورد نکوهش قرار دهند.
▬ تجربیات کشورهای امریکای لاتین و سایر کشورهای در حال توسعه، نشان می‌دهد ثابت نگاه داشتن نرخ ارز در شرایطی که تورم کشوری بیش از تورم کشورهای خارجی است، تخلیه ذخایر بانک مرکزی و جهش‌های بزرگ نرخ ارز را به دنبال خواهد داشت.
▬ در اقتصاد داخلی نیز طیف گسترده‌ای از رویکردها و تجربیات مختلف به نرخ ارز، از برقراری نظام چند نرخی با اعمال نرخ اداری و غیرتعادلی گرفته تا تجربه یکسان‌سازی ناموفق نرخ ارز وجود دارد. سؤال مهم آن است که مجموعه این مشاهدات چه درس‌هایی را برای ما به همراه داشته است.
▬ نظریه اقتصاد در حوزه نرخ ارز، سه نوع متفاوت رفتار نرخ ارز را تفکیک می‌کند که هر سه چارچوب مطرح شده، بیانگر رفتار نرخ ارز «تعادلی» است و رفتار نرخ ارز در هر سه قالب، رفتاری تعادلی است.
▬ در پایان، پیشنهاد نگارنده آن است که با توجه به اهمیت زیاد نقش سیاست‌گذاری ارزی در عملکرد اقتصاد کلان، چه در شرایط جاری و چه در بودجه ۹۳ و نیز نوع نگاه به یکسان‌سازی نرخ ارز، همکاران اقتصاددان با گرایش‌های فکری مختلف و نیز فعالان اقتصادی، سؤالات زیر را مورد توجه و بررسی قرار داده و در مورد آن‌ها نظرات خود را ابراز کنند:
• اول: سیاست مناسب ارزی در روزهایی که پشت سر گذاشتیم چه بود و اگر هر یک از شما در موقعیت سیاست‌گذاری قرار می‌گرفتید، چه می‌کردید و چرا؟
• دوم: دولت در طراحی لایحه بودجه ۹۳ بهتر است چه رویکردی به نرخ ارز داشته باشد؟
• سوم: الزامات و پیش‌نیازهای یکسان‌سازی نرخ ارز چیست و چه زمانی را برای این کار مناسب می‌دانید؟
░▒▓ دکتر محمد طبیبیان
▬ در دهه ۱۳۶۰ در اکثر کارخانه‌های کشور محصول با مواد اولیه وارد شده با ارز سهمیه‌ای تولید می‌شد و، سپس، در بازار سیاه توسط واسطه‌ها به چند برابر قیمت فروخته می‌شد.
• در واقع، سود اصلی تولید محصول عاید واسطه‌ها می‌شد، پس، مدیران کارخانه برای تأمین هزینه‌های خود ضایعات را در بازار آزاد به فروش می‌رساندند.
▬ در همان سال‌ها، قیمت‌گذاری دولتی به گستردگی پیگیری می‌شده و مثلاً، در مورد پیکان، با وجود تولید آینه‌های بغل بهتر و مناسب‌تر در داخل هنگام تولید خودرو از آینه‌های نامناسب وارداتی استفاده می‌شده است. با وجود علم تولیدکننده به بهتر بودن آینه تولید داخل، به علت قیمت‌گذاری توسط یک نهاد دیگر و خرید آینه وارداتی با ارز دولتی امکان جایگزینی آینه داخلی وجود نداشته، فقط به این علت که استفاده از کالای داخلی قیمت را بالا برده و تورم ایجاد می‌شده است.
▬ به علت تفاوت گزاف قیمت پیکان در کارخانه و بازار، افراد، حتی، حاضر بودند پیکان را بدون درب تحویل بگیرند تا سریع‌تر آن را در بازار آزاد به فروش برسانند.
▬ بسیاری دامداری‌ها تعطیل شدند، زیرا، تولید شیر با شیر خشک و سرشیر وارداتی سود بیشتری داشت. هم‌چنین، مرغداری‌ها تعداد زیادی جوجه را زنده دفن می‌کردند، زیرا، قیمت مرغ در بازار کفاف هزینه‌های پرورش جوجه به مرغ را نمی‌داد.
▬ ارزش پول یک کشور را اختلاف تورم آن کشور با سایر کشورها تعیین می‌کند و عامل ایجاد تورم، رشد نقدینگی است. پس، راه حفظ ارزش پول کنترل نقدینگی است، نه تثبیت اداری ارزش پول.
▬ اگر کشوری نرخ ارز را ۷ تومان اعلام کرد و حاضر نشد به هر فرد مراجعه‌کننده در ازای ۷ تومان یک دلار بدهد، در حالی که در بازار آزاد هر دلار ۲۰ تومان خرید و فروش می‌شد. این امر سبب انواع مشکلات اقتصادی از جمله بروز فساد اداری و مالی خواهد شد.
▬ اگر ما عضو سازمان تجارت جهانی بودیم، به سادگی نمی‌توانستند تحریم‌های اقتصادی گسترده را بر کشور ما تحمیل کنند.
▬ سیاست کوپنی در دولت‌های گذشته به تدریج برچیده شد، حتی، تا دوره دولت اصلاحات نیز کم و بیش ادامه داشت.
░▒▓ دکتر هادی صالحی اصفهانی
▬ نرخ واقعی ارز نسبت قیمت ریالی کالای خارجی به قیمت کالای داخلی است و عامل اصلی رقابت‌پذیری تولید داخلی است.
▬ کاهش نرخ واقعی ارز تمایل افراد را به سمت خرید کالاهایی که قابل مبادله با خارج نیستند، مانند زمین و ساختمان، سوق می‌دهد.
▬ نرخ واقعی ارز در طولانی مدت از طریق عواملی چون بهره‌وری تولید و ساختار تقاضای کل قابل‌تعیین است.
▬ ممکن است با بی‌توجهی به کندی واکنش قیمت‌ها به اعمال تغییرات نرخ واقعی ارز اثراتی هم‌چون جهش ناگهانی نرخ ارز و تورم اتفاق افتند.
▬ آمارهای اواخر دهه گذشته ایران نشان می‌دهند که تولید کالاها و خدمات غیر قابل مبادله با خارج به میزان زیادی افزایش یافته است، ولی، در مقابل، تولید صنعتی و کشاورزی کاهش یافته است که این امر به بیماری هلندی معروف است.
▬ کاهش قیمت ارز با هدف کمک به تولیدکنندگان کالاهای قابل مبادله فقط با افزایش ارزش ریالی درآمد نفت باعث افزایش تقاضای کل و در نتیجه، تشدید تورم خواهد شد.
▬ پس‌انداز و سرمایه‌گذاری بخشی از دلارهای نفتی می‌تواند راه حل موثری برای ایجاد ثبات باشد، ولی، این امر به علت امکان بلوکه شدن گاه و بیگاه دارایی‌های خارجی ایران و عوامل دیگر امکان‌پذیر نیست.
▬ اگر درآمد نفت صرف افزایش قدرت رقابت تولید داخلی شود، می‌توان در زمان کاهش درآمدهای نفتی ارز جایگزین را از صادرات غیرنفتی تأمین کرد.
▬ تلاش دولت قبل برای پایین نگه داشتن نرخ اسمی ارز با چند نرخی کردن ارز و فروش دلار ارزان باعث کاهش درآمد دولت و تورم بی‌سابقه شد.
▬ بی‌توجهی به عملکرد نرخ واقعی ارز در هر دو مورد بالا و پایین رفتن درآمد نفت ضررهای بزرگی به اقتصاد ایران زده است.
▬ برای اصلاح سیاست ارزی ابتدا باید مدل درستی برای تعیین نرخ واقعی ارز تبیین شود تا از روی این مدل بتوان محدوده نرخ واقعی ارز را در یک یا دو سال پیش‌بینی کرد.
▬ با برنامه‌ریزی درست می‌توان با در دست داشتن نرخ‌های آتی ارز و تورم مسیر نرخ ارز را برای رسیدن به مقصد مشخص کرد.
• باید در کنار سیاست‌گذاری ارزی به سایر سیاست‌های کلان نیز توجه کرد تا مجموعه این سیاست‌ها به نحو هماهنگ حرکت کنند.
مآخذ:...
هو العلیم
