دکتر حامد حاجیحیدری؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ صدای ملموس طوفان به گوش میرسد. دگرگونی عظیمی در جریان است؛ در پزشکی، در محیط کار، در اوقات فراغت، در سیاست، نفوذ بیش از پیش رایانه، ارتباطات راه دور، ترکیب رسانهها و برآمدن رسانههای ترکیبی جدید، و کوچک سازی.
▬ استعمال واژه پسااومانیسم، اشاره به چند نکته دارد؛ اول این که، متضمن انقضای دورهای از توسعه اجتماعی است که با عنوان «اومانیسم» شناخته میشده است، و از این قرار به آن «پسااومانیسم» اطلاق میکنند.
▬ در ثانی، تصور مرسوم ما از «انسان» و «انسانیت» و «غریزه» و «فطرت»، در آستانه یک تحول عمیق و دگرگونی ریشهای است.
▬ ثالثاً، بدن و تکنولوژی، به سوی نوعی تلفیق پیش میروند که آینده آن، مدام مبهم و مبهمتر میشود. در این معنا، پسااومانیسم، معادل امر «پسابیولوژیک» است، طوری که مآلاً معادل زوال انسان قلمداد شده است. این انسان «پسابیولوژیک»، قابلیتهای بیشتری دارد، در مقابل بیماریها مقاومتر است، و انتظار میرود که عمر طولانیتری داشته باشد.
░▒▓
▬ تلفن، که برای ۶۰ سال نسبتاً ثابت باقی مانده بود، در حال حاضر وسیلهای شده است که با آن میتوانیم کلمات، تصاویر متحرک و صدا را در سطح بینالمللی ارسال و دریافت کنیم. تلویزیون، که رشد آهستهای در خلال دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۸۰ داشت، ناگهان دگرگون شد و امکانات وسیعی از صدای دالبی تا اسباب تعاملی و تصاویر سه بعدی و امکان ارتباط با اینترنت را در خود جمع کرد.
▬ در دهه ۱۹۷۰، شمار اندکی از مردم دنیا تصور میکردند که برای خودشان یک رایانه شخصی داشته باشند، سپس، کامپیوترهای MainFrame که یک طبقه از ساختمان را اشغال میکرد و تنها اپراتورهایی میتوانستند با آن کار کنند که مهارت ریاضی بالایی در استعمال اعداد هگزادسیمال داشتند. اما امروز، پردازندههای با قابلیت بالا و سریع و کوچک، صفحات گسترده، واژهپردازها، مرورگرها، موتورهای جستجو، بازیهای رایانهای، و شبکههای اجتماعی، بدل به ابزار دست به نقد زندگی و فراغت و بوالهوسی و کسب و کار شدهاند.
▬ حالا میتوانیم به جای پول، با کارتهای پلاستیکی هزینههای خود را بپردازیم، تلفن را در جیب خود حمل کنیم، گوجه فرنگی اصلاح شده ژنتیکی بخوریم، کامپیوتر را در کف دست خود بگذاریم و با آن کار کنیم، و حرکت اتومبیل را با ماهواره همگام کنیم.
░▒▓
▬ با این حال، رده دیگری از تکنولوژی هست که کمتر توی چشمهاست، ولی تأثیر عمیق و بلندمدت قابلتوجهتری بر آتیه زیست انسانی ما به جای میگذارند؛ فناوری روبوتیک، پروتزها، هوش ماشینی، فناوری نانو، و دستکاری ژنتیک.
▬ انسان برای مدت طولانی، تصور میکرد که توان ایجاد و کنترل فنآوری را دارد، و این خصلت اصلی تعریف او از موقعیت ممتازش بر روی زمین بوده است. این، برتری ما بر سایر حیوانات و موقعیت منحصر به فرد ما در جهان، و مضمون نیرومند «اومانیسم» بود.
▬ از قضا، این حس برتری منحصر به فرد است که با هایتکها به چالش کشیده شده است. به نظر میرسد که تعادل بین انسان و ماشین به آرامی در حال تغییر است. تمایز بین انسان و ماشین رفته رفته مبهم میشود، و در همان زمان، به طور فزاینده سخت میشود تصور کنیم که بدون کمک ماشینها میشود زندگی فردی و اجتماعی داشت.
░▒▓ تکنیکهای ارتباطی
▬ استفاده از فیبرهای نوری، ارتباطات ماهوارهای و سیستمهای توزیع اطلاعات مایکروویو، نرخ دادههای قابل انتقال در واحد زمان را به طرز قابل توجهی افزایش داده و تقریباً به شکل بلادرنگ درآوردهاند.
▬ در دنیای دیجیتال، تقریباً هر نوع اطلاعاتی را میتوان به «بیت»ها تبدیل کرد و سپس، حجم عظیمی از آن را تجزیه و تحلیل، ذخیرهسازی، یا منتقل نمود. از این گذشته، دادههای دیجیتال، بسیار کمتر از دادههای آنالوگ در معرض آنتروپی و تداخل هستند.
▬ حاصل این روند، شکلگیری چیزی است که اشتباهاً به آن «فضای مجازی» میگویند که تعبیر برازندهتر برای آن، «فضای هوشمند» است که از باب هوشمندی میتواند واقعیتر و حتی فراواقعی باشد (یعنی ارزشی بیش از واقعیت بدون وساطت ماشین داشته باشد).
▬ فضای پیکسل و کلیک، آن چنان هوشمند و منطقی، با امکان دسترسی ساده و گسترده، و در عین حال بلادرنگ است، که با امکان ذخیرهسازی بالا، تصوری از یک جهان عاری از محدودیتهای زمان یا فضا را به وجود آورده است. به نظر میرسد که در این دنیای الکترونیک، ویژگیهای فیزیکی «حضور» زیر و زبر میشوند و نحوی «تلهپرزنس» با شرایط «فراواقعی» امکان تحقق مییابد. در یک محیط «تلهپرزنس»، آواتار یا شخصیت سایبر فرد، بر شخصیت فیزیکی او غالب میگردد.
░▒▓ پروتزها
▬ قلمروی که در آن، ادغام انسان و ماشین، پیشرفت سریعی داشته است، حوزه پروتزها، مهندسی زیستی، بازسازی اعضای مختلف بدن، و الحاقات به بدن است که قابلیتهای بدن را افزایش میدهند. از دست و پای مصنوعی و سمعک شروع کردیم، و به دریچههای مصنوعی قلب، قلب مصنوعی، چشم مصنوعی و... رسیدهایم.
▬ ما حتی با نصب الکترودهایی در مغز حیوانات، امکان کنترل از راه دور آنها را یافتهایم. این سیستم قادر است فعالیت مغز را به درستی تفسیر نماید و از آن برای کنترل از راه دور استفاده کند.
▬ تحول مهم دیگر، ایمپلنتهای مغز است. این ایمپلنتها، تراشههای سیلیکونی هستند که در سیستم عصبی جاسازی میشوند و به تعمیر، یا بهبود فرایندهای فیزیولوژیک منجر میشوند.
▬ خصوصاً ایجاد حیوانات و یحتمل انسانهای تراریخته یک گام بزرگ و بعضاً، هولناک در این زمینه است.
░▒▓ روبوتیک
▬ علم روبوتیک، هم متکی به رشته علمی هوش مصنوعی و هم مهندسی میکرو است. هدف علم روبوتیک، طراحی ماشینها به نحوی است که مستقل یا نیمهمستقل از انسان بتوانند عمل کنند، و اغلب میکوشد ویژگیها و مختصات انسانی را در ماشین پیاده کنند.
▬ قلب چنین دگرگونیهایی، خصوصاً در صنایع نظامی که رایانههای با قابلیت بالا در آنها استعمال میشود، قابل رؤیت است. مانوئل د لاندا (Manuel De Landa)، در یک تحلیل تاریخی به سال ۱۹۹۱، عواقب بالقوه نگرانکنندهی جنگ روبوتیک را به تصویر کشیده است. او استدلال میکند که قرن بیستم شاهد تغییر در ارتباط بین انسان و ماشین بوده است که در نهایت ممکن است منجر به ظهور زندگی یکسره مستقل روبوتیک شود.
▬ روبوتهای متحرک، یا موبوتها (mobots)، برای اکتشافات فضایی، جنگ و تأسیسات هستهای ساخته شدهاند، اما ممکن است در نهایت راه خود را به خانههای شما باز کنند.
▬ اکثر روبوتها توان تصمیمگیری خلاقانه نداشتند و عمدتاً کارهای تکراری را انجام میدادند، ولی رفته رفته امکان تصمیمگیری ریلتایم و بلادرنگ در آنها گسترش مییابد و از این حیث به انسانها شبیهتر میشوند. کار به جایی رسیده است که آنها میتوانند خود را بازتولید کنند. برخی از آنها میتوانند با استفاده از مدارهای بازخورد آنالوگ، در مورد محیط خود بیاموزند. حتی بهتر و توانمندتر از انسان بیاموزند.
▬ رادنی بروکس، در سال ۲۰۰۲، پا را از این هم فراتر نهاد، و بر آن شد که روبوتها نقش راهنمایی و رهبری ما را عهدهدار خواهند شد. روبوتها میتوانند عملیات ذهنی که برای ما خسته کننده هستند را به طور انبوه و با توان بازخورد بسیار فعال و خستگیناپذیر با محیط انجام دهند. تشخیص چهره و صدا، سیستمهای حمل و نقل اتوماتیک، پایگاه دادههای اطلاعاتی هوشمند آنلاین و بلادرنگ، و معلمان مجازی نمونههایی از این روبوتهای تعاملی هوشمند و یادگیرنده هستند.
░▒▓ فناوری نانو؛ ماشین مولکولی
▬ فناوری نانو، قدری و نحوی «نانوروبوت» است، که میتواند برنامهریزی شده، و در محیطهایی مانند بدن انسان عمل کند. فناوری نانو تنظیم مولکولها، در پیکربندیهای خاصی است که وظایف مشخصی را در محیطهای خاص انجام دهند. برای مثال، میتوانند پروتئینهای خاص، و ترکیبات ویژهای از مواد آلی را در بدن تحریک کنند.
▬ فناوری نانو، چشماندازهای هولناکی در زمینه تسلیحات گشوده است. یک موشک میتواند به جای حمل کلاهکهای هستهای، میلیاردها ماشین نانو را بر سر دشمن فرو بریزد و سپس از این طریق آنها را کنترل کرده و در جهت اهداف خود قرار دهند.
░▒▓ دستکاری DNA
▬ مولکول DNA در داخل سلول موجودات زنده، حاوی اطلاعات رشد ارگانیسم، نحوه رفتار آن، و تعیین شرایط مرگ آن است. مدت کوتاهی پس از کشف DNA، این امید به وجود آمد که میتوان سرنوشت زندگی را از طریق دستکاری آن کنترل کرد.
▬ پروژه ژنوم انسان (http: //www.ornl.gov/hgmis)، در پی رمز گشایی کل ساختار ژنتیکی انسان است. همان طور که ریچارد داوکینز در سال ۱۹۹۵ تصریح کرده است، مفهوم و تضمن فلسفی پروژه ژنوم انسان حایز کمال اهمیت است، از این بابت که نشان میدهد هیچ تمایز آشکاری بین مکانیسمهای مکانیکی و آلی وجود ندارد.
برداشت آزاد از رابرت پِپِرِل
هو العلیم