محمد 
حسن ایپکچی؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
░▒▓ اهمیت جایگاه جوانان
▬ امروزه، نیمی از جمعیت جهان را جوانان تشکیل می‌دهند. با توجه به روند پیری هرم سنی جهان اهمیت طبقه جوان در اقصی نقاط عالم بر کسی پوشیده نیست. جوانان ۲/۱ میلیارد یا به عبارتی ۱۸ درصد کل جمعیت دنیا را شامل می‌شوند. آن‌چه در حال حاضر میان دولت‌مردان و حکومت‌های جهان مطرح است ضرورت و نحوه تقویت نسل جوان برای جامعه انسانی است. آمار تکان‌دهنده بیکاری، جرم زایی و قربانی شدن ناشی از جرم ذهنیتی را در آینده تاریک برای آنان ایجاد کرده که تلاش دولت‌ها در رفع این معضل بسیج شده است.
▬ اما جهان از طرفی شاهد رشد خوبی از تحولات آموزشی برای جوانان است. افزایش بهره برداری از تکنولوژی‌های نوین جنبه دیگر چنین تحولی است که جوانان از آن بهره می‌برند، اما، نکته مهم چالش جوانان با مشکلاتی است که امروزه، جهان با آن روبه روست. قدرت و ظرفیت‌های بالای طبقه جوان برای تغییر دادن واقعیت‌های زندگی اجتماعی شاید مهم‌ترین موضوعی باشد که در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان با آن در ارتباط هستند. جوانان توجه بسیار زیادی به اتفاقات محیطی خود دارند و در برابر هر یک از رخدادهای زمانه تصمیم‌گیری لازم را به همراه واکنش رفتاری لازم از خود بروز می‌دهند.
▬ باید اذعان کرد که نمی‌توان و نباید سرمایه بزرگی را که جوانان برای دیگر اقشار سنی ایجاد می‌کنند به فراموشی سپرد یا از آن غافل ماند. چه، همین طبقه اجتماعی است که می‌تواند راه حل‌های بسیار مفیدی را برای بزرگ‌ترین مشکلات بشری ارائه دهد که باید به آن‌ها گوش فراداد و بهره برد. در واقع، جهان امروز باید مسؤولیت مهم جوانان را به خوبی درک کند. در اصطلاح چنین گفته شده که هر خانواده‌ای که دارای جوان است، بهترین سرمایه را از آن خود دارد.
▬ کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه هر یک دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص مربوط به جوانان خود هستند و بی‌تردید قاره افریقا به عنوان قاره‌ای در حال توسعه به عنوان یکی از مناطق مهم جهان مسیر توسعه را طی می‌کند و جوانان کشورهای افریقایی نیز ضمن روبه رو بودن با حیات اجتماعی در کشورهای خودشان واکنش‌های مختلف لازم را به محیط پیرامونی ارائه می‌کنند. طبقه جوان در افریقا نیز هم‌چون جوانان سایر قاره‌ها دارای چالش‌های سراسر جدی با جامعه هستند.
▬ ۶۵ درصد جمعیت افریقا را افراد کمتر از ۳۵ سال تشکیل داده و بیش از ۳۵ درصد آن‌ها بین ۱۵ تا ۳۵ سال دارند که این شرایط سنی قاره افریقا را سرزمینی بسیار جوان نشان می‌دهد. تا سال ۲۰۲۰، سه نفر از چهار نفر در این قاره دارای میانگین سنی ۲۰ خواهند بوده و هر ساله حدود ۱۰ میلیون جوان افریقایی وارد بازار کار می‌شود. از طرفی، قاره افریقا با بالاترین سرعت رشد شهرنشینی در جهان برخوردار بوده و از یک میلیارد مردم افریقا ۳۵ درصد را جوانان واقع در سنین ۳۴-۱۵ تشکیل می‌دهند که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۵ دو برابر شوند. از سوی دیگر، در صورت ادامه وضعیت نرخ کنونی ولادت در افریقا و به دلیل افزایش فراوان کودکان وابسته به جوانان در سن کار چالش طبقه جوان این قاره با محیط زندگی خود حتمی است.
▬ ناظران مسائل جوانان در این قاره اعتقاد دارند که برای بهبود وضعیت آینده جوانان برنامه‌هایی چون: سرمایه گذاری در آموزش، تلاش‌های دولتی، سیاست‌های بهداشتی و اقتصادی و در نهایت تدوین و اجرای برنامه استراتژی توسعه و نیز تغییرات لازم در هنجارهای اجتماعی در کشورهای افریقایی ضروری است.
▬ مسائل و مشکلات فراراه جوانان جهان و بویژه قاره افریقا و عدم توان یا خواست برخی دولت‌ها در واکنش صحیح به آن‌ها طی سال‌های نخست دهه ۲۰۱۰ منجر به برخی تحولات اساسی در شمال افریقا و نیز برخی کشورهای جنوب صحرای این قاره شد. معضلات اقتصادی و اجتماعی در کنار دیگر عوامل موثر در کشورهای افریقایی موجب تغییرات اساسی در اوضاع سیاسی شد.
▬ امواج خروشان بیداری اسلامی در مصر، لیبی، تونس و برخی دیگر از کشورهای شمال افریقا توانست عصبانیت مردمی را علیه بی‌عدالتی‌ها و بی‌هنجاری‌های حکومت‌ها نشان داده باعث اعتراض‌های خانمان‌سوز برای دولت‌ها شود. هرچند کشورهای برشمرده مناطق اصلی اعتراضات بود، اما، در کشورهای دیگر قاره نیز تأثیرات چالش‌های جوانان را نباید کم ارزش دانست. برای نمونه، می‌توان به اعتراضات جوانان در کشورهای جنوب صحرای افریقا نیز اشاره داشت. در سنگال واقع در غرب افریقا، احزاب سیاسی مخالف دولت نرخ بالای بیکاری را عاملی بسیار مهم برای تحریک سیاسی جوانان علیه قدرت ریاست جمهوری در انتخابات سال ۲۰۱۲ دانست.
▬ در واقع، بیکاری جوانان در این کشور بود که بسیاری از این طبقه اجتماعی سنگال را به خیابان‌ها ریخت تا اعتراض جدی خود را نسبت به تغییر حکومت اعلام کنند. دست کم شش نفر در این اعتراضات کشته شدند و رییس جمهور قبلی نیز در انتخابات جدید رأی لازم را کسب نکرد. درس مهمی که از درگیری‌های انتخابات سنگال گرفته شد بیکاری جوانانی بود که نرخ بالای ۱۵ درصد را داشت. بررسی بانک جهانی در ۲۰۱۱ نشان داد حدود ۴۰ درصد شرکت‌کنندگان در حرکت‌های اعتراضی بیکار بوده‌اند. هم اینک دولت‌مردان افریقایی در حال ایجاد اشتغال برای جوانان هستند.
▬ رییس جمهور سنگال ایجاد ۳۰ هزار شغل را تا پایان سال ۲۰۱۳ و ۳۰۰ هزار شغل را تا پایان ۲۰۱۷ طراحی کرده است. افریقا بیشترین جمعیت جوان جهان را در بین قاره‌ها در اختیار دارد در شمال افریقا منطقه‌ای که طی دو سال گذشته شاهد تحولات مهم سیاسی بود طبق نظر بانک جهانی بیکاری جوانان ۳۰ درصد افزایش یافته و هرچند در افریقای جنوبی و صحرا هم شرایط وخیم بوده و بیکاری در مناطقی چون: بوتسوانا، سنگال، افریقای جنوبی و... نگران‌کننده است. بیکاری و فقر دو معضل مهمی هستند که در افریقا صدای اعتراضی برای جوانان به همراه داشته طبق گزارش سازمان بین‌المللی کار ۸۲ درصد کارگران افریقایی در شرایط فقر به سر می‌برند؛ و بیش از ۷۰ درصد جوانان قاره افریقا روزانه کمتر از ۲ دلار درآمد دارند.
▬ بنا بر این، جهان با واقعیتی غیرقابل قبول درباره قاره افریقا مواجه شد. بیکاری جوانان و فقر و نابرابری‌های شدید موجب انفجار اجتماعی شد. در شمال افریقا، بیکاری و فقر و به طور کلی، نابرابری‌های موجود همه اقشار و بویژه طبقه جوان را سخت درگیر چالش‌هایی ساخت که با توجه به آماده بودن سایر زمینه‌های مربوط هم‌چون افول ارزش‌های دینی و فرهنگی و بویژه فاصله گرفتن دولت‌ها از آرمان‌های اسلامی توانست موجی از بیداری را در بین مردم و خاصه جوانانی ایجاد کند که از سال‌ها قبل در رنج و سختی روزگار می‌گذراندند. از بین رفتن اتحاد اجتماعی و ثبات سیاسی به بحران عظیم سیاسی کمک کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نوعی تهدید مشترک جوانان کشورهای مسلمان را در این قاره تحت تأثیر خود قرار داد.
░▒▓ جوانان و بیداری اسلامی
▬ بیداری اسلامی در شمال افریقا را جوانان از طریق تکنولوژی به عنوان ابزاری نوین آغاز کردند که سریعاً، به تغییرات سیاسی منجر شد. جوانانی که در یک گوشه خواستار دموکراسی و در جای دیگر خواهان استقرار ارزش‌های عدالت محور دین اسلام بودند. آن‌ها در این خواست دینی خود هم به فکر مشکلاتی چون بی‌عدالتی، فقدان آزادی و نبود فرصت‌های مناسب برای پیشرفت در زندگی خود بودند. جوانان در ابتدا خواستار اصلاحات شدند و چون اجرای آن را جدی ندیدند اقدام به اعتراض خیابانی کردند. هرچند التهاب جدید طبقه جوان صرف قاره افریقا و نیز شمال آن نبوده سراسر جهان را فراگرفته است. برای کشورهای اسلامی شمال افریقا که دچار تحولات اخیر شده‌اند بررسی دو نکته بسیار مهم که موجب تغییرات در زندگی جوانان شده حایز اهمیت است.
░▒▓ افزایش جمعیت جوان
▬ ۱. جهان اسلام در حال افزایش جمعیت جوان خود است. در سال ۲۰۱۲، افراد کمتر از ۳۰ سال ۶۰ درصد جمعیت کشورهای مسلمان را تشکیل می‌دادند. جمعیت جوان به معنی نیروی کاری بیشتر است و لذا، دولت‌های اسلامی در این کشورها باید در فکر استفاده از این سرمایه عظیم جهت پاسخ به ظرفیت‌های به وجود آمده باشند. تحلیل اجتماعی گویای وقوع اتفاقات مهم سیاسی در صورت عدم اجرای استراتژی خوبی در برابر این مهم در این گونه کشورهاست. در سال ۲۰۱۰، غرب آسیا با ۲۵ درصد و شمال افریقا با ۲۴ درصد بیکاری جوانان روبه رو بودند. با توجه به خطرساز بودن این آمار، متوجه می‌شویم وقتی طبقه جوان فرصت‌های ارزشمند زندگی خود را از دست بدهد به شدت احساس بی‌قراری، نارضایتی و ناامنی می‌کند. بی‌تردید، وابستگی اقتصادی آن‌ها بدون هیچ گونه پشتوانه و ضمانت مالی برای آینده نیز احساس تعلقشان را به خانواده و جامعه کاهش داده و از بین می‌برد. حتی، واکنش ناخشنودی طبقه جوان احساس تعلق به دولت یا حکومت را هم از بین می‌برد. برای نمونه، مابین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۰، هشت کشور از ۱۰ کشوری که درگیری و جنگ داخلی را در خود داشت دارای ۶۰ درصد جمعیت کمتر از ۳۰ سال بود.
▬ ۲. تکنولوژی: ۲۱ سال پیش جهان هنوز هیچ وب سایتی را تجربه نکرده بود، اما، امروزه، بیش از نیم میلیارد وب سایت در حال فعالیت است. اینترنت در شرایط زندگی فعلی توانسته فرصت‌های بسیار زیادی را برای مردم تهیه ببیند که درگذشته ممکن نبود. عصر اطلاعات نسل خودش را جذب می‌کند. نسل به قول معروف دیجیتالی که دیگر جهان را هم‌چون تکه‌های جداشده ندیده، بلکه آن را متداخل و در ارتباط با هم می‌نگرد. نسل جوان معاصر چشم به راه انتقال ارتباطات آزادی هستند که بتواند راه‌گشای دموکراسی حقیقی باشد.
▬ آن‌ها هم‌چنین، خواهان داشتن نقش فعال در اقتصاد دیجیتالی محیط خود هستند که از طریق تکنولوژی عمل کند و البته، خواهند توانست در هر زمانی که لازم بدانند احساس نومیدی و نارضایتی خود را به مردم جهان نیز اعلام کنند و البته، نتیجه نهایی رفتاری نسل جوان ظهور و رشد آگاهی‌های جهانی سیاسی است که هم می‌تواند آینده ساز، و هم خطرناک باشد. باید برای نسل جوان مسلمان در کشورهای مختلف جهان و خاصه شمال افریقا آینده نگری درستی داشت. آن‌ها از امکانات آموزشی که در حال حاضر از آن برخوردارند رضایت کامل نداشته خواهان دسترسی به امکانات پیشرفت علمی هستند.
▬ نسل جوان مسلمان در شمال افریقا بیش از ضربه‌ای که از بابت فقر و بیکاری از جامعه دریافت کرده نگران و ناراضی از بی‌احترامی و عدم توجه به نقش مولد اوست. در واقع، جوانان از طریق شبکه‌های رسانه‌ای پیام‌هایی را به هم در جهان منتقل می‌کردند که نشان از اهمیت بالا بودن مهارت‌های آن‌ها در جهان امروزی است. زدن انگ تروریست یا افراط گر جوان امروزی را خوش نمی‌آید و مطمئن می‌شود که هنوز به درستی شناخته نشده است.
▬ امروزه، نسل جوان در کشورهای شمال افریقا (مراکش) از طریق شبکه‌های اجتماعی در ارتباط بسیار نزدیک با هم هستند. شبکه‌هایی چون فیس‌بوک، توییتر، یوتیوب و... در همه رسانه‌های جمعی صدای مشترک جوانان «تغییر»ی است که لازم می‌دانند در شرایط سیاسی جهان اتفاق افتد و در این مسیر حاضرند هزینه‌های آن را نیز پرداخت کنند. به یقین رهبران این گونه کشورها نتوانستند به درستی صدای قوی نسل جوان را از طریق شبکه‌های اجتماعی جدید که طی سال‌های گذشته از رشد قابل توجهی در شمال افریقا برخوردار بودند به گوش بسپارند.
مأخذ:اعتماد
هو العلیم
