برداشت
از دکتر محمود تولایی؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
▬ حاصل نگاه فناوری‌هراسانه در برخی مدیران، بسیاری از تحقیقات کلیدی بویژه در عرصه‌های غذایی و کشاورزی کشورمان را در مرحله پژوهش متوقف نگاه داشته است.
▬ دنیا در چند دهه اخیر دچار دگرگونی شده و فناوری هر روز متنوع‌تر می‌شود و با ویژگی‌های اجتناب‌ناپذیر خود، سیاست، اخلاق، اقتصاد و همه عرصه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. انقلاب دیجیتال، آبشاری بزرگ بود که در عرض ۲ دهه تبدیل به زبان غالب دنیا شد، رشته‌هایی از صفر و یک، زبانی که با آن نه می‌توانید صحبت کنید نه هیچ مترجمی قادر است رمزهای خام داخل تراشه و فلاپی را ترجمه کند مگر این‌که برای فهم آن از تراشه و ماشین بهره‌گیری شود و امروز همه عرصه‌های زندگی بشر در سیطره همین زبان دیجیتال و کامپیوتر است.
▬ دنیای شما و زبان شما دائماً در حال تغییر مکرر و مجدد هستند. در عرصه سلامت، با پایان یافتن پروژه جهانی ژنوم، بسیاری از مبانی و روش‌های پزشکی و صنایع دارویی به کلی در حال تحول بنیادین هستند و پزشکی کم‌کم جای خود را به پزشکی مولکولی می‌سپارد. آن‌هایی که در زبان دانش و تکنولوژی روز بی‌سواد بمانند، نیرویی که بزرگ‌ترین تغییرات را در زندگی آن‌ها به وجود خواهند آورد، قادر به درک آن نخواهند بود. بسیاری از شرکت‌های بزرگ که در دوران انقلاب صنعتی، در صدر رهبریت فناوری بودند، به ورطه ورشکستگی فرو افتادند.
▬ هزاره سوم را، هزاره تلألو فناوری‌ها نامیده‌اند و به دلیل ظهور و بروز فناوری‌های جدید، افزایش سرعت پیشرفت علوم و کاهش زمان دو برابر شدن علوم، برای پیدایش قدرت‌های نوظهور علمی و فناورانه است. از طرفی در کشورهای عضو جریان سلطه، برنامه‌های راهبردی جلوگیری از دستیابی به فناوری‌های جدید و دارای ارزش افزوده و کاربردی فراوان، برای حفظ برتری کشورهای صاحب قدرت موجود، در مقابل، قدرت‌های نوظهور علمی در حال گسترش است.
▬ دانشمندان حوزه آینده پژوهی و تحلیل علم معتقدند که ماهیت فناوری در سه دهه اخیر در حال یک تغییر ماهیت است. به عبارت دیگر، فناوری‌های جدید در عین قابلیت بالا، به شدت در حال ساده‌تر شدن و فراگیر شدن هستند، به نحوی که امکان محصور و محدود نمودن آن به سادگی میسر نمی‌باشد و در صورت تحقق این پیشرفت، نزول اقتصادی نسبی موجود امریکا در مقابل، کشورهای در حال توسعه را اجتناب‌ناپذیر و رو به گسترش قرار خواهد داد. به همین دلیل نیز هژمونی قدرت در حال تغییر است و راهبُرد صاحبان قدرت در جهان کنونی در محورهای زیر، به شدت در حال پیاده‌سازی است:
▬ ۱) باید از نفوذ و گسترش فناوری‌های جدید به قدرت‌های نوظهور بویژه کشورهای خارج از اردوی جریان سلطه، جلوگیری کرد.
▬ ۲) باید فناوری هراسی و گریز از دستیابی به علوم جدید در کشورهای در حال توسعه نهادینه و عادی گردد.
▬ ۳) سرعت تحول تکنولوژی در دست پیشتازان به حدی باشد که رقبای جدید، فکر هماوردی و رقابت را از سر خود دور کنند.
▬ وزن ایالات متحده در اقتصاد جهانی از دهه ۱۹۶۰ به طور ثابتی کاهش یافته است و این وزن از اوایل قرن ۲۱ با ارتقاء جایگاه چین در اقتصاد جهانی به گونه‌ای سریع‌تر دچار افت شده است، اما، همین اقتصاد رو به نزول، به دلیل نوآوری و انعطاف پذیری در عرصه‌های قدرت باقیمانده است که یکی از ابعاد این نوآوری، ایجاد فرصت و ساز وکاری است که در حال حاضر حدود ۲۸ درصد از درخواست‌های ثبت اختراع را به سمت خود جلب نموده است، ۴۰ درصد بهترین دانشگاه‌های دنیا در این کشور قرار دارند و جذب نخبگان از سراسر جهان را در صدر اولویت‌های خود قرار داده‌اند تا به تمام مزیت‌های علم و فناوری حاکم باشند و در عین تسلط بر فناوری‌های نوین، برای ایجاد انحصار در این زمینه هرگونه تلاشی را به عمل آورند.
▬ لذا روش‌های مختلفی را به کار گرفته‌اند که از جمله می‌توان به:
▬ ۱) ایجاد رژیم‌های کنترل پیشرفت در علم، فناوری و صنعت: ایجاد گروه استرالیا برای یکپارچه‌سازی اطلاعات نقل و انتقال و خرید و فروش تجهیزات پیشرفته، فرایندی است که از دو دهه قبل در حال اجرا است و با مدیریت صادرات و واردات تجهیزات علمی و فناورانه، مستمراً کشورهای در حال توسعه را رصد می‌نمایند و با لحاظ قاعده End user certificate آن را دقیق‌تر می‌کنند.
▬ ۲) راه اندازی انواع کنوانسیون‌ها و رژیم‌های کنترلی به بهانه امکان سوءاستفاده از علوم که NPT و BWC از نظایر آن است، اما، در همین پادمان‌ها نیز، غالبیت بر کنترل پیشرفت کشورها به صورت اجتناب‌ناپذیر و در مقابل، تعهد کشورها برای کمک و پیشرفت کشورهای عضو را در قالب‌های اختیاری و توصیه‌ای تحمیل و فاقد کارآیی می‌نمایند.
▬ ۳) ایجاد محدودیت در ورود دانشجویان از کشورهای خارج از حوزه قدرت سلطه به رشته‌های خاص از جمله زیست‌فنّاوری و نانوفنّاوری و... از مصادیق آن است.
▬ ۴) راه اندازی جریان‌های ضد علوم جدید در قالب NGOهای بظاهر مردمی به‌واسطه برخی مخاطرات احتمالی که عمدتاً ناشی از سوءاستفاده دانشمندان کشورهای استکباری به وجود آمده است و با این بهانه، به بسط نگرانی و حذف جرأت علمی در کشورهای دیگر می‌پردازند.
▬ لذا گاهی در کشورهایی که خود پیشتاز این فناوری‌ها هستند و درآمدهای کلان از این فناوری کسب می‌کنند، عرصه را برای تظاهرات علیه همان فناوری تسهیل می‌کنند تا آثار فناوری هراسی آن در بین مردم کشورهای در حال توسعه، مانع از پیشرفت آن‌ها شود که نمونه‌های عینی آن پیشرفت فوق‌العاده زیست‌فنّاوری و نانوفنّاوری در کشور ماست.
▬ نمونه‌های دیگر پیشرفت‌های فوق‌العاده در فناوری اطلاعات و ارتباطات و تکنولوژی مبتنی بر تراشه است که اقتصاد کشورهای هم‌چون سنگاپور، فنلاند، تایلند، هند و... را متحول نموده و امروز آن‌ها را از مجموعه کشورهای فقیر به کشورهای ثروتمند تبدیل نموده است.
▬ - امروزه، فاصله بین قوی‌ترین کشورها با فقیرترین کشورها نسبت ۱ به ۳۹۰ است که علت اصلی این فقر، نداشتن سواد فناوری است. کشورهای غربی که امروز صاحب دانش و تکنولوژی هستند، به دلیل کاهش رشد جمعیت نزدیک صفر که به دلیل بحران خانواده و عدم اشتیاق به ازدواج در حال ظهور است، برای تضمین رشد و توسعه علمی خود و حفظ فاصله فناورانه خود، بر شدت جذب نخبگان از ایران و سایر کشورهای در حال توسعه افزوده‌اند.
▬ - کشور ما با داشتن رتبه شانزدهم در دهک دوم جهان در تولید علم قرار دارد و با وجود برخورداری از رتبه‌های برتر علمی در بسیاری از عرصه‌ها، اما، هم‌چنان، جایگاه مطلوب خود را به دست نیاورده است و لذاست که مقام معظم رهبری جهاد علمی و تکمیل چرخه علم به فناوری و توجه ویژه به پیشرفت را یک وظیفه عینی دانشمندان و نخبگان و صاحبان خرد در کشور می‌دانند و این عرصه‌ها، هم‌چنان نیازمند جرأت مدیریتی و شجاعت علمی برای پیشرفت است.
▬ - یک نمونه بارز که در روزهای اخیر در عرصه جهانی شاهد بودیم و برخی رسانه‌های ما نیز ناخواسته با ذوق زدگی به بزرگ‌نمائی آن پرداختند، موضوع اعتراض علیه گیاهان تراریخته یا اصلاح شده ژنتیکی است.
▬ در شرایطی که، کره مسکون محدود و غیر قابل توسعه است، خاک در حال فرسایش و جنگل‌ها در حال تخریب است، محیط زیست به‌وسیله آلاینده‌های زیست محیطی و صنعتی در معرض تهدید است و جمعیت بشری روبه گسترش است، در چنین شرایطی، نیاز به غذا رو به افزایش است و پیش بینی شده که جنگ آینده، جنگ غذا یا Starvation War باشد، این نیاز قابل تبدیل به یک تهدید امنیتی خواهد بود.
▬ اگر عالمانه و واقع‌بینانه به این صحنه نگاه شود، چه راهی برای مقابله به جز استفاده از دانش و فناوری‌های نوین، برای دستیابی به گونه‌های گیاهی با راندمان محصول بالاتر و کیفیت بالاتر ازجمله گیاهان مقاوم به تنش‌های خشکی و کم آبی، مقاوم به آب شور، مقاوم به آفات و... وجود دارد؟ حال سؤال اینجاست که در رفتارهای سیاسی، اجتماعی باید علم و فناوری را محکوم کرد یا سوءاستفاده کنندگان از علم را؟
▬ امریکا در شرایطی که سهام بیش از ۲۰۰۰ شرکت فناوری پیشرو بیوتکنولوزی را نیز خریداری نموده است تا بتواند ارزش افزوده آن‌ها را در خدمت سلطه خود در آورد و در حالی که با رویکرد توجه به محدودیت‌های قدرت سخت در جهان پیش رو، تسلط نرم افزارانه قدرت در جهان را دنبال می‌کند، در راهبُرد کشاورزی آینده خود:
▬ کاهش قابل ملاحظه قیمت محصولات کشاورزی با بهره‌گیری از قابلیت‌های فناوری‌های جدید، توسعه اتوماسیون برای دستیابی به راندمان بیشتر به ازای هکتار، توسعه گیاهان دارای تحمل نسبت به خشک‌سالی، توجه به زیست‌توده به عنوان منبع جایگزین غذائی دام، فناوری فتوولتائیک و فناوری‌های ذخیره‌سازی و هوشمندسازی و جایگزینی تولید انرژی از منابع کربنی، حفظ و ایجاد گونه‌های پرقابلیت و راندمان بالا با استفاده از توالی‌های ژنتیک برای مدیریت بیماری‌ها را هدف قرار داده است. تولید محصولات اصلاح شده ژنتیکی که طی سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۱ بیش از ۱۷ برابر توسعه یافته است با لحاظ تأثیر آن در امنیت غذایی، برای تحقق یک جهش گسترده‌تر در اقتصاد امریکا مورد توجه قرار گرفته است.
▬ در یک طرف قصه، سرعت رو به رشد این محصولات و اشغال بازار جهانی توسط قدرت‌های استکباری است و در طرف دیگر قصه، راه اندازی تظاهرات و کارناوال علیه محصولات پیشرفته برای فناوری هراسی در کشورهای مستعد و در حال توسعه است و متأسفانه برخی مسؤولین به‌جای توجه به توصیه مقام معظم رهبری با استناد به العلم سلطان که فرمودند علم اقتدار است اگر به آن دست یافتید اقتدار و امنیت را... و به‌جای تسلط بر فناوری و استفاده صحیح از آن، خود را تحریم و از دستیابی به آثار مثبت آن محروم می‌کنند.
▬ و اما، چند سؤال:
- تاکنون، کدام فناوری، خوب به صورت مطلق بوده است و امکان استفاده سوء نداشته است؟
- کدام فناوری با احتمال مخاطره همراه نبوده است، آیا ظهور صنعت خودرو، صنعت حمل و نقل هوائی، فناوری هسته‌ای و... احتمال مخاطره نداشته‌اند؟
- آیا استفاده از فناوری هواپیمائی، احتمال سقوط و حوادث هوائی ندارد؟
در همه موارد مشابه تاکنون، فناوری را محکوم و ممنوع کردیم یا با روش‌های علمی، احتمال هرگونه مخاطره را شناسایی و با اتخاذ تدابیر فنی، شانس مخاطره را به حداقل می‌رسانیم؟
- حاصل نگاه فناوری هراسانه در برخی مدیران، بسیاری از تحقیقات کلیدی بویژه در عرصه‌های غذایی و کشاورزی کشورمان را در مرحله پژوهش متوقف نگه داشته است.
- ملت ایران بیش از این بصیر و هشیارند که با جوسازی‌های رسانه‌ای قدرتمندان برای حفظ انحصار پیشرفت‌های فناورانه و محفوظ نگه داشتن بازار رقابتی خود، با ایجاد ترس و وحشت از فناوری‌های جدید، از پیشرفت و توسعه علمی و فناوری خود دست بردارند و انشاءاله با تلاش برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز.
مأخذ:فارس
هو العلیم
