سعید نجیبا؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ بر اساس تعریف بانک جهانی، «سرمایهی اجتماعی» به هنجارها و شبکههایی که کنش جمعی را میسر میسازند اطلاق میشود. سرمایهی اجتماعی نهادها، روابط و هنجاریهایی که کیفیت و کمیت کنشهای متقابل اجتماعی در این جامعه را تأمین میکنند، هستند. به باور این نهاد بینالمللی، هر روزه شواهد هر چه بیشتری به دست میآید که نشانگر اهمیت سرمایهی اجتماعی در تأمین توسعهی پایدار و توسعهی اقتصادی است.
▬ گر چه این تعریف، به نظر تعریف جامع و قابل اعتنایی راجع به استعمال متداول مفهوم «سرمایهی اجتماعی» است، در عین حال، نباید این تعریف واحد، تمایزات نظری سهگانهای را که در رویکردهای سه بنیانگذار نظری این حوزه وجود دارد را بپوشاند؛ تمایزی که بویژه میان پیر بوردیو، جیمز کلمن و رابرت پاتنم به چشم میخورد.
▬ تفاوت اساسی میان پیر بوردیو از یک سو و کلمن و پاتنم از سوی دیگر، مهم و به لحاظ نتایجی که در حوزهی نظری جامعهشناسی از آنها اتخاذ میشود بسیار لازم به توجه است.
▬ رویکرد جیمز کلمن و رابرت پاتنم، بر اهمیت روابط اجتماعی و هنجارهای مشترک در رفاه اجتماعی و کارآمدی اقتصادی تأکید میکنند و بیشتر گرایشی کاربردی و در مورد پاتنم، انتقادی (در عین حال، وفادار به ایدهی اصلی دموکراسی) دارند، حال آنکه نظریهپردازی بوردیو در این موضوع، بازسازی نظریهی قشربندی مارکسیستی را مد نظر دارد و میخواهد ایدهی نابودی نبردهای طبقاتی را که پس از شکست جنبشهای دههی ۱۹۶۰ به ذهنها متبادر شد به چالش بخواند.
▬ به عبارت دیگر، مفهوم سرمایهی اجتماعی نزد بوردیو، معنایی متفاوت با دو متفکر دیگر دارد و شاید بتوان در مفهومی که تنها در این سطور مراد میشود، بوردیو را وفادار به یک معنایی عمودی از سرمایهی اجتماعی دانست، حال آنکه دو متفکر دیگر بیشتر در معنایی افقی از سرمایهی اجتماعی تأمل میکنند؛ به این معنا که شبکهی روابط و نهادهایی که به عنوان زمینههای سرمایهی اجتماعی مد نظر بوردیو است، بیشتر در جهت رسم قشربندیهای اجتماعی و تجدید نظر در سلسلهمراتب اجتماعی که صرفاً مبتنی بر مؤلفههای اقتصادی باشد به کار میرود، حال آنکه کلمن و تا اندازهای پاتنم توجه خود را به روابط افقی میان افراد و نوعی شبکهی روابط مسالمتآمیزتر تأکید دارند.
▬ البته شرح این مدعا تفصیل و مؤونه دارد که در آینده به آن خواهم پرداخت.
ادامه دارد...
مآخذ:...
هو العلیم